Во првата лекција ви кажав дека сметководството може да го поделиме на два дела, од кои првиот се однесува на евиденцијата на економските трансакции на деловните субјекти (книговодство), а вториот се однесува на изработката на финансиските извештаи. Исто така, ви кажав дека многу лица кои се занимаваат со книговодство не се чувствуваат обучени за изработка на финансиски извештаи. Моето мислење е дека доколку ги знаете правилата на книжење во Дневникот на книжење, уште многу малку ви треба за да ги изработите финансиските извештаи. Процедурата на изработката на финансиските извештаи можеме да ја поделиме на следните чекори:
- Евиденција на економските трансакции на деловниот субјект за одреден пресметковен период во Дневникот на книжење;
- Изработка на т-сметки за сите конта вклучени во Дневникот на книжење;
- Спроведување на корективни завршни книжења;
- Сортирање на сметките по видови;
- Пренесување на салдата од т-сметките на контата во соодветниот финансиски извештај (биланс на состојба или биланс на успех).
Евиденција на економските трансакции во Дневникот на книжење
Со претходните лекции го објаснивме начинот на сметководствена евиденција на повеќето економски трансакции кои можат да се случат во работењето на еден деловен субјект. Совладувањето на тие лекции не оспособува за самостојна евиденција во Дневникот на книжење. Со примерот што е подолу даден ќе провериме колку сме научиле.
Примерот се однесува на трговско претпријатие, формиранo на 01.09.15 како друштво со ограничена одговорност. Основна дејност на претпријатието е трговијата со моторно масло, а вработени се само двајцата подружници. Подолу се прикажани економските настани кои се случиле во претпријатието од неговото основање до 31.12.15. Нашата задача е да ги изработиме основните финансиски извештаи: билансот на состојба и билансот на успех. За да ја оствариме таа цел мора да почнеме со евиденција на следните економски настани во Дневникот на книжење:
- На 01.09.15 е донесен Акт за основање на трговско друштво од страна на два содружници. Актот предвидувал основачки капитал во вредност од 700.000 денари, од кои паричниот влог изнесувал 500.000 денари, а остатокот од капиталот бил вложен како земјиште со проценета вредност од 200.000 денари. 50 % од паричниот влог бил уплатен на денот на донесување на Актот на основање.
- На 02.09.15 претпријатието склучило договор за наем на магацин за 6.000 денари месечно и извршило плаќање за четири месеци однапред.
- На 03.09.15 набавено е моторно масло за препродажба во количина од 800 литри по цена од 200 денари по литар. Моторното масло е набавено на одложено плаќање.
- На 06.09.15 продадени се 600 литри масло на купувачот Зоко по продажна цена од 300 денари по литар. За извршената продажба претпријатието му испорачало фактура на купувачот во која е предвиден рок на плаќање од 15 дена.
- На 17.09.15 е платена фактурата на добавувачот за купеното моторно масло во вредност од 160.000 денари.
- На 18.09.15 направена е нова набавка на моторно масло во количина од 1.000 литри по цена од 190 денари. Моторното масло е набавено на одложено плаќање.
- На 21.09.15 купувачот Зоко ја платил фактурата во вредност од 180.000 денари.
- На 22.09.15 извршена е нова продажба во количина од 800 литри масло по продажна цена од 300 денари по литар. Трговецот користи ФИ-ФО систем за евиденција на залихите. Наплатата е извршена во готово.
- На 30.09.15 пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари. 53.300 од пресметаниот износ опаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати.
- На 30.09.15 пресметани се временските разграничувања за месец септември.
- На 01.10.15 уплатен е остатокот од паричниот основачки влог.
- На 02.10.15 претпријатието купило државни записи по номинална вредност од 300.000 денари. Уплата е извршена наредниот ден по дисконтирана вредност од 298.400 денари. Рок на доспевање на записите е 31.12.2015.
- На 03.10.15 платена е фактурата на добавувачот во вредност од 190.000 денари.
- На 04.10.15 стигнале фактурите за комуналии во вредност од 5.500 денари. Тие опфаќаат трошоци за вода, струја и телефон кои се однесуваат за месец септември. Датумот на сите фактури е 30.09.15.
- На 05.10.15 продадени се 400 литри моторно масло за цена од 300 денари по литар. Наплатата е извршена во готово.
- На 06.10.15 набавена е нова количина на масло од 1.000 литри по цена од 190 денари на одложено плаќање.
- На 07.10.15 платени се трошоците за комуналии за месец септември.
- На 08.10.15 исплатени се платите за месец септември.
- На 09.10.15 продадени се 800 литри масло по цена од 300 денари во готово.
- На 21.10.15 исплатена е фактурата на добавувачот во вредност од 190.000 денари.
- На 22.10.15 продадени се 50 литри масло по цена од 300 денари по литар на одложено плаќање.
- На 31.10.15 пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари. 53.300 од пресметаниот износ опаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати.
- На 31.10.15 пресметани се временските разграничувања за месец октомври.
- На 01.11.15 добиен е кредит од банка во вредност од 480.000 денари. Кредитот е со рок на отплата од 24 месеци, месечна рата од 20.000 денари и месечна камата од 4.800 денари.
- Истиот ден кога е добиен кредитот набавено е транспортно средство од 600.000 денари во готово. Транспортното средство се евидентира во книгите на трговецот со век на употреба од 5 години, годишна амортизациона стапка од 20%, односно месечен трошок за амортизација од 10.000 денари.
- На 02.11 набавени се 1.000 литри моторно масло по цена од 190 денари за готово.
- На 03.11 купувачот платил 300.000 денари авансно за 1.000 литри моторно масло.
- На 04.11.15 стигнале фактурите за комуналии во вредност од 5.500 денари. Тие опфаќаат трошоци за вода, струја и телефон кои се однесуваат за месец октомври. Датумот на сите фактури е 31.10.15.
- На 05.11 платените 1.000 литри масло се доставени до купувачот.
- На 07.11 платени се трошоците за комуналии за месец октомври.
- На 08.11.15 исплатени се платите за месец октомври.
- На 15.11 платено е за користени интелектуални услуги 15.000 денари.
- На 30.11. исплатени се 24.800 денари на банката, од кои 20.000 денари се за рата, а 4.800 денари за камата по основ на примен кредит.
- На 30.11 пресметан е трошокот по амортизација (10.000 денари) и временските разграничувања за месец ноември.
- На 30.11. пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари. 53.300 од пресметаниот износ опаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати.
- На 01.12. набавени се 1.000 литри масло по цена од 190 денари. Набавката е платена во готово.
- На 02.12. продадени се 1.000 литри масло по цена од 300 денари на одложено плаќање.
- На 04.12.15 стигнале фактурите за комуналии во вредност од 6.500 денари. Тие опфаќаат трошоци за вода, струја и телефон кои се однесуваат за месец ноември. Датумот на сите фактури е 30.11.15.
- На 07.12 платени се трошоците за комуналии за месец ноември.
- На 08.12.15 исплатени се платите за месец ноември.
- На 12.12.15 отпишано е побарување од купувачите во вредност од 15.000 денари.
- На 14.12.15 купувачот платил дел од фактурата во износ од 250.000 денари.
- На 20.12.15 набавен е канцелариски материјал за цена од 3.000 денари на одложено плаќање.
- На 31.12.15 државните записи доспеале и извршена е уплата на сметката на трговецот во вредност од 300.000 денари.
- На 31.12. исплатени се 24.800 денари на банката, од кои 20.000 денари се за рата, а 4.800 денари за камата по основ на примен кредит.
- На 31.12. пресметан е трошокот по амортизација (10.000 денари) и временските разграничувања за месец декември.
- На 31.12. пресметани се бруто плати во вредност од 80.000 денари. 53.300 од пресметаниот износ отпаѓа на нето-плати, а остатокот на придонеси и даноци за плати.
- На 31.12 стигнале фактурите за комуналии за месец декември во износ од 6.500 денари.
- На 31.12 извршени се корективните книжења за 2015 година.
- Со извршениот попис на готови производи контантиран е кусок од 1.600 денари, односно книговодствената вредност на залихата на готови производи е пониска од фактичката за 1.600 денари.
Подолу е прикажана спроведената евиденција во Дневникот на книжење. Евиденцијата е извршена на начин објаснет во претходните лекции. Доколку евиденцијата на одреден настан не ви е јасна, вратете се на лекциите кои се однесуваат на тој вид на книжење. Како дополнување на Дневникот на книжење, кое не го практикувавме во претходните лекции, е додадениот ред за опис на економскиот настан што се евидентира, кој се бележи под сметководствените ставови. Описот во сметководствената евиденција е од голема важност и би требало да го практикувате.
| Р. бр. | Назив на конто | + | – |
| 1 | Парични средства | 250.000 | |
| Побарувања по основ на неуплатен основачки влог | 250.000 | ||
| Земјиште | 200.000 | ||
| Запишан, а неуплатен капитал | 250.000 | ||
| Запишан и уплатен основен капитал | 450.000 | ||
| Евидентиран капитал по акт за основање | |||
| 2 | Активни временски разграничувања | 24.000 | |
| Парични средства | 24.000 | ||
| Платена кирија четири месеци од напред по договор | |||
| 3 | Залиха на производи | 160.000 | |
| Обврски кон добавувачите | 160.000 | ||
| Набавени производи за продажба по ф-ра | |||
| 4 | Побарувања од купувачите | 180.000 | |
| Приходи од продажба | 180.000 | ||
| 4-а | Трошоци на продадени производи | 120.000 | |
| Залиха на готови производи | 120.000 | ||
| Продажба на производи по ф-ра | |||
| 5 | Обврски кон добавувачите | 160.000 | |
| Парични средства | 160.000 | ||
| Платена ф-ра на добавувачите | |||
| 6 | Залиха на производи | 190.000 | |
| Обврски кон добавувачите | 190.000 | ||
| Набавени производи за продажба по ф-ра | |||
| 7 | Парични средства | 180.000 | |
| Побарувања од купувачите | 180.000 | ||
| Наплатена ф-ра од купувачите | |||
| 8 | Парични средства | 240.000 | |
| Приходи од продажба | 240.000 | ||
| 8-а | Трошоци на продадени производи | 154.000 | |
| Залиха на готови производи | 154.000 | ||
| Продажба на производи во готово | |||
| 9 | Трошоци за нето-плата | 53.300 | |
| Трошоци за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Обврски кон вработените за плата | 53.300 | ||
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Пресметани плати за месец септември | |||
| 10 | Трошоци за кирии | 6.000 | |
| Активни временски разграничувања | 6.000 | ||
| АВР за септември | |||
| 11 | Парични средства | 250.000 | |
| Побарувања по основ на неуплатен основачки влог | 250.000 | ||
| 11-а | Запишан, а неуплатен капитал | 250.000 | |
| Запишан и уплатен основен капитал | 250.000 | ||
| Уплатен упишан основачки капитал | |||
| 12 | Инвестиции во државни записи | 298.400 | |
| Парични средства | 298.400 | ||
| Набавка на државни записи | |||
| 13 | Обврски кон добавувачите | 190.000 | |
| Парични средства | 190.000 | ||
| Платена ф-ра на добавувачите | |||
| 14 | Трошоци за комуналии | 5.500 | |
| Обврски кон добавувачите | 5.500 | ||
| Пресметани трошоци за комуналии за септември | |||
| 15 | Парични средства | 120.000 | |
| Приходи од продажба | 120.000 | ||
| 15-а | Трошоци на продадени производи | 76.000 | |
| Залиха на готови производи | 76.000 | ||
| Продажба на производи во готово | |||
| 16 | Залиха на производи | 190.000 | |
| Обврски кон добавувачите | 190.000 | ||
| Набавени производи за продажба по ф-ра | |||
| 17 | Обврски кон добавувачите | 5.500 | |
| Парични средства | 5.500 | ||
| Платена ф-ра на добавувачите | |||
| 18 | Обврски кон вработените за плата | 53.300 | |
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Парични средства | 80.000 | ||
| Исплатена плата за месец септември | |||
| 19 | Парични средства | 240.000 | |
| Приходи од продажба | 240.000 | ||
| 19-а | Трошоци на продадени производи | 152.000 | |
| Залиха на готови производи | 152.000 | ||
| Продажба на производи во готово | |||
| 20 | Обврски кон добавувачите | 190.000 | |
| Парични средства | 190.000 | ||
| Платена ф-ра на добавувачите | |||
| 21 | Побарувања од купувачите | 15.000 | |
| Приходи од продажба | 15.000 | ||
| 21-а | Трошоци на продадени производи | 9.500 | |
| Залиха на готови производи | 9.500 | ||
| Продажба на производи по ф-ра | |||
| 22 | Трошоци за нето-плата | 53.300 | |
| Трошоци за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Обврски кон вработените за плата | 53.300 | ||
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Пресметани плати за месец октомври | |||
| 23 | Трошоци за кирии | 6.000 | |
| Активни временски разграничувања | 6.000 | ||
| АВР за октомври | |||
| 24 | Парични средства | 480.000 | |
| Обврски за примени кредити | 480.000 | ||
| Одобрен кредит од деловна банка | |||
| 25 | Транспортни средства | 600.000 | |
| Парични средства | 600.000 | ||
| Набавено транспортно средства | |||
| 26 | Залиха на производи | 190.000 | |
| Парични средства | 190.000 | ||
| Набавени производи за продажба по ф-ра | |||
| 27 | Парични средства | 300.000 | |
| Обврски за примени аванси | 300.000 | ||
| Примен аванс од купувачите | |||
| 28 | Трошоци за комуналии | 5.500 | |
| Обврски кон добавувачите | 5.500 | ||
| Пресметани трошоци за комуналии за октомври | |||
| 29 | Обврски за примени аванси | 300.000 | |
| Приходи од продажба | 300.000 | ||
| 29-а | Трошоци на продадени производи | 190.000 | |
| Залиха на производи | 190.000 | ||
| Испорачани производи по авансно плаќање | |||
| 30 | Обврски кон добавувачите | 5.500 | |
| Парични средства | 5.500 | ||
| Платена ф-ра на добавувачите | |||
| 31 | Обврски кон вработените за плата | 53.300 | |
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Парични средства | 80.000 | ||
| Исплатена плата за месец октомври | |||
| 32 | Трошоци за услуги | 15.000 | |
| Парични средства | 15.000 | ||
| Набавена услуга | |||
| 33 | Трошоци за камата | 4.800 | |
| Обврски за примени кредити | 20.000 | ||
| Парични средства | 24.800 | ||
| Платена рата и камата по одобрен кредит | |||
| 34 | Трошок за амортизација | 10.000 | |
| Исправка на вредноста на транспортното средство (акумулирана амортизација) | 10.000 | ||
| Пресметана амортизација за месец ноември | |||
| 34-а | Трошоци за кирии | 6.000 | |
| Активни временски разграничувања | 6.000 | ||
| АВР за ноември | |||
| 35 | Трошоци за нето-плата | 53.300 | |
| Трошоци за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Обврски кон вработените за плата | 53.300 | ||
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Пресметана плата за месец ноември | |||
| 36 | Залиха на производи | 190.000 | |
| Парични средства | 190.000 | ||
| Набавени производи за продажба во готово | |||
| 37 | Побарувања од купувачите | 300.000 | |
| Приходи од продажба | 300.000 | ||
| 37-а | Трошоци на продадени производи | 190.000 | |
| Залиха на готови производи | 190.000 | ||
| Продажба на производи по ф-ра | |||
| 38 | Трошоци за комуналии | 6.500 | |
| Обврски кон добавувачите | 6.500 | ||
| Преметани трошоци за комуналии за ноември | |||
| 39 | Обврски кон добавувачите | 6.500 | |
| Парични средства | 6.500 | ||
| Платена ф-ра на добавувачите | |||
| 40 | Обврски кон вработените за плата | 53.300 | |
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Парични средства | 80.000 | ||
| Исплатена плата за месец ноември | |||
| 41 | Расход за ненаплатливи побарувања | 15.000 | |
| Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите | 15.000 | ||
| Отпишано побарување од купувачите | |||
| 42 | Парични средства | 250.000 | |
| Побарувања од купувачите | 250.000 | ||
| Наплатена ф-ра од купувачите | |||
| 43 | Трошоци за канцелариски материјал | 3.000 | |
| Обврски кон добавувачите | 3.000 | ||
| Набавка на канцелариски материјали по ф-ра | |||
| 44 | Парични средства | 300.000 | |
| Инвестиции во државни записи | 298.400 | ||
| Приходи од инвестиции во хартии од вредност | 1.600 | ||
| Уплата по основ на доспевање на државни записи | |||
| 45 | Трошоци за камата | 4.800 | |
| Обврски за примени кредити | 20.000 | ||
| Парични средства | 24.800 | ||
| Платена рата и камата по одобрен кредит | |||
| 46 | Трошок за амортизација | 10.000 | |
| Исправка на вредноста на транспортното средство (акумулирана амортизација) | 10.000 | ||
| Пресметана амортизација за месец декември | |||
| 46-а | Трошоци за кирии | 6.000 | |
| Активни временски разграничувања | 6.000 | ||
| АВР за месец декември | |||
| 47 | Трошоци за нето-плата | 53.300 | |
| Трошоци за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Обврски кон вработените за плата | 53.300 | ||
| Обврски за даноци и придонеси на плата | 26.700 | ||
| Пресметана плата за месец декември | |||
| 48 | Трошоци за комуналии | 6.500 | |
| Обврски кон добавувачите | 6.500 | ||
| Преметани трошоци за комуналии за декември | |||
| 49 | Исправка на вредноста на транспортни средства | 20.000 | |
| Транспортни средства | 20.000 | ||
| Корективно книжење | |||
| 49-а | Исправка на вредноста на побарувања на купувачите | 15.000 | |
| Побарувања од купувачите | 15.000 | ||
| Корективно книжење | |||
| 50 | Расход за загуби на залихи | 1.600 | |
| Залиха на производи | 1.600 | ||
| Корективно книжење |
Изработка на т-сметки врз основа на Дневникот на книжење
Откако ќе завршиме со евиденцијата во Дневникот на книжење треба да пристапиме кон изработка на т-сметки за сите конта кои претрпеле промени во разгледуваниот период. Со т-сметките се запознавме уште на првите лекции, но сега ќе се потсетиме дека тие ги евидентираа промените кои настануваат на одредена сметка во одреден временски период. На крајот на периодот се пресметува збирот на левата и десната страна на сметката, односно збирот на страната должи и збирот на страната побарува. Потоа, овие збирови се одземаат еден од друг и се добива салдото на сметката.
Сите т-сметки за конкретниот пример се прикажани во текстот подолу. Од приказот гледаме дека пред евиденцијата на промената е забележан датумот на кој е реализирана таа промена. На крајот на перидот се прикажуваат поединечни збирови на промените на левата и промените на десната страна. Доколку разликата меѓу збирот на левата и десната страна е позитивна, евидентираме салдо на левата страна, односно на страната должи. Пример за тоа е сметката Парични средства. А, доколку разликата меѓу збирот на десната и левата страна е негативна, евидентираме салдо на десната страна, односно на страната побарува. Пример за тоа е сметката Обврски кон добавувачите.
| Парични средства | Побарувања по основ на неуплатен основачки влог | |||||
| + | – | + | – | |||
| 01.09.15 | 250.000 | 01.09.15 | 250.000 | |||
| 02.09.15 | 24.000 | 01.10.15 | 250.000 | |||
| 17.09.15 | 160.000 | 250.000 | 250.000 | |||
| 21.09.15 | 180.000 | Салдо: | 0 | |||
| 22.09.15 | 240.000 | |||||
| 01.10.15 | 250.000 | Земјиште | ||||
| 02.10.15 | 298.400 | + | – | |||
| 03.10.15 | 190.000 | 01.09.15 | 200.000 | |||
| 05.10.15 | 120.000 | 200.000 | 0 | |||
| 07.10.15 | 5.500 | Салдо: | 200.000 | |||
| 08.10.15 | 80.000 | |||||
| 09.10.15 | 240.000 | Запишан, а неуплатен капитал | ||||
| 21.10.15 | 190.000 | + | – | |||
| 01.11.15 | 480.000 | 01.09.15 | 250.000 | |||
| 01.11.15 | 600.000 | 01.10.15 | 250.000 | |||
| 02.11.15 | 190.000 | 250.000 | 250.000 | |||
| 03.11.15 | 300.000 | Салдо: | 0 | |||
| 07.11.15 | 5.500 | |||||
| 08.11.15 | 80.000 | Запишан и уплатен основачки капитал | ||||
| 15.11.15 | 15.000 | + | – | |||
| 30.11.15 | 24.800 | 01.09.15 | 450.000 | |||
| 02.12.15 | 190.000 | 01.10.15 | 250.000 | |||
| 07.12.15 | 6.500 | 0 | 700.000 | |||
| 08.12.15 | 80.000 | Салдо: | 700.000 | |||
| 14.12.15 | 250.000 | |||||
| 31.12.15 | 300.000 | АВР | ||||
| 31.12.15 | 24.800 | + | – | |||
| 2.610.000 | 2.164.500 | 02.09.15 | 24.000 | |||
| Салдо: | 445.500 | 30.09.15 | 6.000 | |||
| 31.10.15 | 6.000 | |||||
| 30.11.15 | 6.000 | |||||
| Залиха на пр-ди | 31.12.15 | 6.000 | ||||
| + | – | 24.000 | 24.000 | |||
| 03.09.15 | 160.000 | Салдо: | 0 | |||
| 06.09.15 | 120.000 | |||||
| 18.09.15 | 190.000 | Обврски кон добавувачите | ||||
| 22.09.15 | 154.000 | + | – | |||
| 25.10.15 | 76.000 | 03.09.15 | 160.000 | |||
| 06.10.15 | 190.000 | 17.09.15 | 160.000 | |||
| 09.10.15 | 152.000 | 18.09.15 | 190.000 | |||
| 22.10.15 | 9.500 | 03.10.15 | 190.000 | |||
| 02.11.15 | 190.000 | 30.09.15 | 5.500 | |||
| 05.11.15 | 190.000 | 06.10.15 | 190.000 | |||
| 01.12.15 | 190.000 | 07.10.15 | 5.500 | |||
| 02.12.15 | 190.000 | 21.10.15 | 190.000 | |||
| 31.12.15 | 1.600 | 31.10.15 | 5.500 | |||
| 920.000 | 893.100 | 07.11.15 | 5.500 | |||
| Салдо: | 26.900 | 30.11.15 | 6.500 | |||
| Побарувања од купувачите | 07.12.15 | 6.500 | ||||
| + | – | 20.12.15 | 3.000 | |||
| 06.09.15 | 180.000 | 31.12.15 | 6.500 | |||
| 21.09.15 | 180.000 | 557.500 | 567.000 | |||
| 22.10.15 | 15.000 | Салдо: | 9.500 | |||
| 02.12.15 | 300.000 | |||||
| 14.12.15 | 250.000 | |||||
| 31.12.15 | 15.000 | Трошоци на продадени пр-ди | ||||
| 495.000 | 445.000 | + | – | |||
| Салдо: | 50.000 | 06.09.15 | 120.000 | |||
| 22.09.15 | 154.000 | |||||
| Приходи од продажба | 05.10.15 | 76.000 | ||||
| + | – | 09.10.15 | 152.000 | |||
| 06.09.15 | 180.000 | 22.10.15 | 9.500 | |||
| 22.09.15 | 240.000 | 05.11.15 | 190.000 | |||
| 05.10.15 | 120.000 | 01.12.15 | 190.000 | |||
| 09.10.15 | 240.000 | 891.500 | 0 | |||
| 22.10.15 | 15.000 | Салдо: | 891.500 | 0 | ||
| 05.11.15 | 300.000 | |||||
| 01.12.15 | 300.000 | |||||
| 0 | 1.395.000 | |||||
| Салдо: | 1.395.000 | Трошоци за даноци и придонеси од плата | ||||
| + | – | |||||
| Трошоци за нето плата | 30.09.15 | 26.700 | ||||
| + | – | 31.10.15 | 26.700 | |||
| 30.09.15 | 53.300 | 30.11.15 | 26.700 | |||
| 31.10.15 | 53.300 | 31.12.15 | 26.700 | |||
| 30.11.15 | 53.300 | 106.800 | 0 | |||
| 31.12.15 | 53.300 | Салдо: | 106.800 | 0 | ||
| 213.200 | 0 | |||||
| Салдо: | 213.200 | 0 | ||||
| Обврски за даноци и придонеси од плата | ||||||
| + | – | |||||
| Обврски кон вработените за плата | 30.09.15 | 26.700 | ||||
| + | – | 08.10.15 | 26.700 | |||
| 30.09.15 | 53.300 | 31.10.15 | 26.700 | |||
| 08.10.15 | 53.300 | 08.11.15 | 26.700 | |||
| 31.10.15 | 53.300 | 30.11.15 | 26.700 | |||
| 08.11.15 | 53.300 | 08.12.15 | 26.700 | |||
| 30.11.15 | 53.300 | 31.12.15 | 26.700 | |||
| 08.12.15 | 53.300 | 80.100 | 106.800 | |||
| 31.12.15 | 53.300 | Салдо: | 26.700 | |||
| 159.900 | 213.200 | |||||
| Салдо: | 53.300 | Инвестиции во државни записи | ||||
| + | – | |||||
| Трошоци за кирии | 02.10.15 | 298.400 | ||||
| + | – | 21.09.15 | 298.400 | |||
| 30.09.15 | 6.000 | 298.400 | 298.400 | |||
| 31.10.15 | 6.000 | Салдо: | 0 | |||
| 30.11.15 | 6.000 | |||||
| 31.12.15 | 6.000 | |||||
| 24.000 | 0 | Обврски за примени кредити | ||||
| Салдо: | 24.000 | 0 | + | – | ||
| 01.11.15 | 480.000 | |||||
| Трошоци за комуналии | 30.11.15 | 20.000 | ||||
| + | – | 31.12.15 | 20.000 | |||
| 30.09.15 | 5.500 | 40.000 | 480.000 | |||
| 31.10.15 | 5.500 | Салдо: | 440.000 | |||
| 30.11.15 | 6.500 | |||||
| 31.12.15 | 6.500 | |||||
| 24.000 | 0 | Обврски за примени аванси | ||||
| Салдо: | 24.000 | 0 | + | – | ||
| 03.11.15 | 300.000 | |||||
| Транспортни средства | 05.11.15 | 300.000 | ||||
| + | – | 300.000 | 300.000 | |||
| 01.11.15 | 600.000 | Салдо: | 0 | |||
| 31.12.15 | 20.000 | |||||
| 600.000 | 20.000 | Трошоци за камата | ||||
| Салдо: | 580.000 | + | – | |||
| 30.11.15 | 4.800 | |||||
| Трошоци за услуги | 31.12.15 | 4.800 | ||||
| + | – | 9.600 | ||||
| 15.11.15 | 15.000 | Салдо: | 9.600 | |||
| 15.000 | ||||||
| Салдо: | 15.000 | Исправка на вредноста на транс. с-ва | ||||
| + | – | |||||
| Трошоци за амортизација | 30.11.15 | 10.000 | ||||
| + | – | 31.12.15 | 10.000 | |||
| 30.11.15 | 10.000 | 31.12.15 | 20.000 | |||
| 31.12.15 | 10.000 | 20.000 | 20.000 | |||
| 20.000 | Салдо: | 0 | ||||
| Салдо: | 20.000 | |||||
| Исправка на вредноста на поб. од куп. | ||||||
| Расход за ненаплативи побарувања | + | – | ||||
| + | – | 12.12.15 | 15.000 | |||
| 12.12.15 | 15.000 | 31.12.15 | 15.000 | |||
| 15.000 | 15.000 | 15.000 | ||||
| Салдо: | 15.000 | Салдо: | 0 | |||
| Трошоци за канцелариски материјал | ||||||
| + | – | |||||
| 20.12.15 | 3.000 | Приходи од инвестиции во х.в. | ||||
| 3.000 | + | – | ||||
| Салдо: | 3.000 | 31.12.15 | 1.600 | |||
| 1.600 | ||||||
| Салдо: | 1.600 | |||||
| Расход за загуби на залихи | ||
| + | – | |
| 31.12.15 | 1.600 | |
| 1.600 | ||
| Салдо: | 1.600 | |
Спроведување на корективни книжења
Вратете се на Дневникот на книжење и ќе забележите дека корективните книжења се прикажани со ставовите 49 и 49-а. Во категоријата на корективни конта се вбројуваат контата кои вршат исправка на вредноста на средствата. Исправката на вредноста на постојаните средства, односно контото Акумулирана амортизација, за кое во овие лекции го користиме називот: Исправка на вредноста на постојани средства, е најтипично корективно конто. Ако се вратите на лекцијата за пресметка на амортизација, ќе се потсетите дека ова е воедно и времено конто, кое се затвора на крајот на пресметковниот период со контото чија исправка jа врши. Во разгледуваниот пример имаме евидентирано 20.000 денари на контото Исправка на вредноста на транспортни средства, кои ги затвораме на крајот на пресметковниот период со книговодствениот став број 49 од Дневникот на книжење. Со затворањето на корективното конто вршиме фактичка исправка на вредноста на транспортното средство, која од 600.000 денари се намалува на 580.000 денари.
Покрај контото Исправка на вредноста на транспортните средства, ќе го забележиме и контото Исправка на вредноста на побарувањата на купувачите. И ова е корективно конто со кое се врши исправка на вредноста на побарувањата од купувачите поради отпишано побарување. Контото Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите се затвора на крајот на пресметковниот период со книговодствениот став 49-а, со кој се врши фактичка исправка, односно намалување на побарувањата од купувачите.
Сите конта на кои се евидентира исправка на вредноста се затвораат по истиот принцип.
Сортирање на сметките по видови
Во воведот на финансиските извештаи истакнавме дека билансот на успех е преглед на расходите и приходите на едно претпријатие, а билансот на состојаба дава преглед на средствата, обврските и капиталот со кој располага претпријатието. Исто така кажавме дека салдата од т-сметките на крајот на пресметковниот период се пренесуваат во основните финансиски извештаи: билансот на успех и билансот на состојба. Па за да ги составиме финансиските извештаи ќе треба да ги сортираме сметките по видови. Ќе почнеме со класификација на сметките по основните елементи на финансиските извештаи.
Приходни сметки
Во категоријата на приходни сметки ќе влезат сите сметки, кои претставуваат одреден приход за претпријатијата и во својот назив најчесто ги содржат термините приход или добивка.
Салдата на т-сметки на приходните конта од разгледуваниот пример се следните:
| + | – | |
| Приходи од продажба | 1.395.000 | |
| Приходи од инвестиции во хартии од вредност | 1.600 |
Претпријатието во разгледуваниот период оставарило приходи од продажба и приходи од инвестиции во хартии од вредност. Приходите, какошто налагаат правилата на сметководствената евиденција се евидентираат на негативната страна, односно на страната побарува и нормално е нивното салдо да биде негативно. Исклучок од ова правило, односно книжење на позитивната страна на приходните конта, е можно доколку станува збор за корективно книжење.
Расходни сметки
Во категоријата на расходни сметки ќе влезат сите сметки, кои претставуваат одреден трошок за претпријатијата и во својот назив најчесто ги содржат термините трошок, расход или загуба.
Салдата на т-сметки на расходните конта од разгледуваниот пример се следните:
| + | – | |
| Трошоци за продадени производи | 891.500 | |
| Трошоци за нето плата | 213.200 | |
| Трошоци за даноци и придонеси од плата | 106.800 | |
| Трошоци за кирии | 24.000 | |
| Трошоци за комуналии | 24.000 | |
| Трошоци за услуги | 15.000 | |
| Трошоци за камата | 9.600 | |
| Трошоци за амортизација | 20.000 | |
| Расход за ненаплативи побарувања | 15.000 | |
| Трошоци за канцелариски материјал | 3.000 | |
| Расход за загуби на залихи | 1.600 | |
| Збир: | 1.323.700 |
Претпријатието во разгледуваниот период оставарило повеќе видови на расходи. Расходите, какошто налагаат правилата на сметководствената евиденција се евидентираат на позитивната страна, односно на страната должи и нормално е нивното салдо да биде позитивно. Исклучок од ова правило, односно книжење на негативната страна на приходните конта, е можно доколку станува збор за корективно книжење.
Сметки на коишто се евидентираат средствата со кои располага претпријатието
За средствата зборувавме исто така во воведот на финансиските извештаи и кажавме дека во категоријата на средства влегува се она со коешто едно претпријатие располага. Дел од средствата се во материјален вид (згради, машини, земјиште, производи итн.), а дел се во нематеријален вид (патенти, лиценци, софтвер, итн.). Во категоријата на средства влегуваат и побарувањата, коишто ќе се материјализираат во некој иден период.
Од примерот што го разгледуваме, ги издвоивме следните конта кои ги евидентираат средствата со нивните салда на крајот на пресметковниот период:
| + | – | |
| Парични средства | 445.500 | |
| Земјиште | 200.000 | |
| Залиха на производи | 26.900 | |
| Побарувања од купувачите | 50.000 | |
| Транспортни средства | 580.000 | |
| Побарувања по основ на неуплатен основачки влог | 0 | |
| Активни временски разграничувања | 0 | |
| Ивестиции во државни записи | 0 |
Бидејќи станува збор за средства нормално е нивното салдо да биде позитивно.
Сметки на коишто се евидентираат обврските на претпријатието
Обврските, како сметки во пасивата на билансот на состојба, ги претставуваат долговите на претпријатието.
Од примерот што го разгледуваме, ги издвоивме следните конта кои ги евидентираат обврските на претпријатието со нивните салда на крајот на пресметковниот период:
| + | – | |
| Обврски кон добавувачите | 9.500 | |
| Обврски кон вработените за плата | 53.300 | |
| Обврски за даноци и придонеси од плата | 26.700 | |
| Обврски за примени кредити | 440.000 | |
| Обврски за примени аванси | 0 |
Бидејќи станува збор за обврски нормално е нивното салдо да биде негативно.
Сметки на коишто се евидентира капиталот на претпријатието
Капиталот на претпријатието влегува во пасивата на билансот на состојба и го прикажува делот од средствата кои се финансираат од сопствени извори на претпријатието. Неговата вредност е еднаква на разликата меѓу средствата и обврските на претпријатието.
Од примерот што го разгледуваме, ги издвоивме следните конта кои го евидентираат капиталот на претпријатието со нивните салда на крајот на пресметковниот период:
| + | – | |
| Запишан и уплатен основачки капитал | 700.000 | |
| Запишан, а неуплатен капитал | 0 |
Бидејќи станува збор за капитал, кој влегува во склопот на пасивата на билансот на состојба, нормално е салдото на капиталните сметки да биде негативно.
Корективни сметки
Откако ги распоредивме сите сметки, останаа само сметките:
Исправка на вредноста на транспортни средства и
Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите
Овие се корективни сметки и секогаш на крајот на пресметковниот период се затвораат, односно имаат салдо нула. Сметките со салдо нула не влегуваат во финансиските извештаи.
Пренесување на салдата од т-сметките во билансот на успех
Веќе знаеме дека билансот на успех е составен од приходите и расходите на претпријатието, па за неговото составување ќе ги користиме салдата на приходните и расходните сметки на крајот на пресметковниот период.
| + | – | |
| Приходи од продажба | 1.395.000 | |
| Приходи од инвестиции во х.в. | 1.600 | |
| Збир: | 1.396.600 |
| + | – | |
| Трошоци за продадени производи | 891.500 | |
| Трошоци за нето плата | 213.200 | |
| Трошоци за даноци и придонеси од плата | 106.800 | |
| Трошоци за кирии | 24.000 | |
| Трошоци за комуналии | 24.000 | |
| Трошоци за услуги | 15.000 | |
| Трошоци за камата | 9.600 | |
| Трошоци за амортизација | 20.000 | |
| Расход за ненаплативи побарувања | 15.000 | |
| Трошоци за канцелариски материјал | 3.000 | |
| Расход за загуби на залихи | 1.600 | |
| Збир: | 1.323.700 |
Од прегледот гледаме дека збирот на приходите изнесува 1.396.600 денари, а збирот на расходите изнесува 1.323.700. Финансискиот резултат на работењето е разлика меѓу приходите и расходите и во нашиот случај тој изнесува 72.900 денари. Станува збор за позитивен финансиски резултат, односно остварена добивка. Остварената добивка од работењето е подложна на оданочување со данок на добивка од 10%. Кога ќе го одбиеме износот на данок, ќе ја добиеме нето добивката во вредност од 65.610 (72.900 – 7.290).
Тоа е суштината на изработката на билансот на успех, само што формата на неговото претставување бара разграничување на бруто добивка, оперативна добивка, добивка пред оданочување и нето добивка.
Бруто добивката се добива како разликата меѓу приходите и расходите од вршењето на основната дејност. Во случајот што ние го разгледуваме тоа се приходите од продадените производи и трошоците на продадените производи, а бруто добивката изнесува 503.500 (1.395.000 – 891.500).
Оперативната добивка се добива со корекција на бруто добивката со приходите кои не се резултат на продажба на основните производи и индиректните трошоците на работењето. Во нашиот случај во категоријата на индиректни тошоци ќе ги вклучиме: трошоците за плати, придонеси од плати, кирии, комуналии, трошоци за канцелариски материјал, услуги и амортизација.
Добивката пред оданочување се добива со корекција на оперативната добивка со приходите и расходите од камати, даноци и вонредните приходи и расходи. Во нашиот случај во оваа категорија би влегле приходите од инвестиции во хартии од вредност, бидејќи претставуваат каматни приходи, трошоците за камата, трошоци за ненаплативи побарувања и расходите за загуби на залихи, кои се всушност вонредни расходи.
По одземањето на данокот на добивка од добивката пред оданочување ќе го добиеме износот на нето-добивката.
Биланс на упех би требало да изгледа на следниот начин:
| Биланс на успех | |
| Приходи од продажба | 1.395.000 |
| Трошоци за продадени производи | 891.500 |
| БРУТО ДОБИВКА | 503.500 |
| Трошоци за нето плата | 213.200 |
| Трошоци за даноци и придонеси од плата | 106.800 |
| Трошоци за кирии | 24.000 |
| Трошоци за комуналии | 24.000 |
| Трошоци за услуги | 15.000 |
| Трошоци за амортизација | 20.000 |
| Трошоци за канцелариски материјал | 3.000 |
| ОПЕРАТИВНА ДОБИВКА | 97.500 |
| Приходи од инвестиции во х.в. | 1.600 |
| Трошоци за камата | 9.600 |
| Расход за ненаплативи побарувања | 15.000 |
| Расход за загуби на залихи | 1.600 |
| ДОБИВКА ПРЕД ОДАНОЧУВАЊЕ | 72.900 |
| Данок на добивка (10%) | 7.290 |
| НЕТО ДОБИВКА | 65.610 |
Пренесување на салдата од т-сметките во билансот на состојба
Билансот на состојба ќе го изработиме на истиот принцип на кој го изработивме билансот на успех, а тоа е со пренување на салдата од т-сметките на соодветните конта во утврдената форма на билансот. Но, за да го извршиме тоа, прво накратко ќе се запозанеме со основните елементи на билансот на состојба.
Елементи на билансот на состојба
Билансот на состојба е составен од две страни: актива и пасива. Активата, односно левата страна на билансот на состојба ги содржи средствата, а пасивата, односно десната страна, ги содржи обврските и капиталот. Збирот на активата е еднаков на збирот на пасивата.
Средствата, прикажани во активата на билансот на состојба, се делат на тековни и нетековни средства.
Во категоријата на тековни средства, влегуваат оние средства кои можат да бидат конвертирани во готовина за временски циклус пократок од една година. Тука спаѓаат:
– готовината;
– краткорочните побарувања;
– залихите;
– инвестициите во краткорочни хартии од вредност, краткорочни банкарски депозити;
– активните временски разграничувања.
Тековните средства се нарекуваат и обртни средства.
Нетековните средства или т.н. постојани средства се средства чиј век на користење е подолг од една година и тука влегуваат:
- материјалните нетековни средства (земјиште, недвижнини, транспортни средства, опрема и сл.);
- нематеријалните нетековни средства (лиценци, патенти, франшизи, софтвер, гудвил и сл.); и
- финансиските нетековни средства (инвестиции во долгорочни хартии од вредност, долгорочни банкарски депозити и сл.).
Обврските од пасивата на билансот на состојба исто така се делат на тековни (краткорочни) обврски и долгорочни обврски.
Тековни обврски се оние обврски кои треба да бидат подмирени, односно исплатени, за временски период пократок од една година. Во категоријата тековни обврски влегуваат:
- обврските кон добавувачите;
- обврските за плати;
- обврските за даноци;
- обврските за издадени краткорочни хартии од вредност;
- обврските за краткорочни кредити;
- пасивните временски разграничувања.
Долгорочните обврски ги вклучуваат долговите на претпријатието кои треба да се платат за временски период подолг од една година. Карактеристични долгорочни обврски се:
- обврските по издадени долгорочни хартии од вредност;
- обврските за долгорочни кредити.
Капиталот, како трет елемент од билансот на состојба, е изведена големина, која се добива како разлика меѓу средствата и обврските на претпријатието. Капиталот може да произлезе од два извора, па разликуваме:
- вложен капитал од страна на сопствениците (како што е основачкиот капитал и акционерскиот капитал, вклучувајќи ги и премиите по издадените акции); и
- заработен капитал од работата на претпријатието, на пример, акумулираната (задржаната) добивка.
Изработка на билансот на состојба
Самиот извештај за финансиската состојба на претпријатието може да се изработи во две форми: еднострана и двострана форма. И двете форми се прифатливи. Врз основа на салдата од т-сметките на контата кои влегуваат во склопот на билансот на состојба на претпријатието ќе го изработиме билансот на состојба и ќе го прикажеме во двете форми на следниот начин:
| Актива | Пасива | ||
| Средства | Обврски | ||
| Парични средства | 445.500 | Обврски кон добавувачите | 9.500 |
| Земјиште | 200.000 | Обврски кон вработените за плата | 53.300 |
| Залиха на производи | 26.900 | Обврски за даноци и придонеси од плата | 26.700 |
| Побарувања од купувачите | 50.000 | Обврски за примени кредити | 440.000 |
| Транспортни средства | 580.000 | Вкупни обврски: | 529.500 |
| Запишан и уплатен основачки капитал | 700.000 | ||
| Добивка од тековната година | 72.900 | ||
| Вкупно: | 1.302.400 | Вкупно: | 1.302.400 |
| Биланс на состојба | |
| Средства | |
| Парични средства | 445.500 |
| Земјиште | 200.000 |
| Залиха на производи | 26.900 |
| Побарувања од купувачите | 50.000 |
| Транспортни средства | 580.000 |
| Вкупни средства: | 1.302.400 |
| Обврски и капитал | |
| Обврски кон добавувачите | 9.500 |
| Обврски кон вработените за плата | 53.300 |
| Обврски за даноци и придонеси од плата | 26.700 |
| Обврски за примени кредити | 440.000 |
| Вкупни обврски: | 529.500 |
| Запишан и уплатен основачки капитал | 700.000 |
| Добивка од тековната година | 72.900 |
| Вкупно капитал и обврски: | 1.302.400 |
Доколку книжењата во Дневникот и утврдувањето на салдата на т-сметките во главната книга сте го извршиле на исправен начин, билансот на состојба треба да ви биде во рамнотежа, односно активата и пасивата треба да бидат еднакви. Ако го разгледате подетално горе прикажаниот биланс на состојба, ќе видите дека рамнотежата се постигнува со вклучување на сметката Добивка од тековната година, во склопот на капиталот од пасивата на билансот. Под добивка од тековната година се подразбира добивката пред оданочување од билансот на успех.
При презентирањето на билансот на состојба се бара разграничување на средствата и обврските на тековни и долгорочни. Разграничувањето може да го извршите според погоре наведените објаснувања за елементите на билансот на состојба.
Распределба на финансискиот резултат
Во рамките на оваа лекција, ќе го разгледаме и прашањето за распределба на финансискиот резултат, кој веќе кажавме дека може да биде позитивен, односно претпријатието да остварило добивка од своето работење и негативен, односно претпријатието да остварило загуба од своето работење.
Распределба на добивката
За распределба на добивката кај акционерските друштва како дивиденда веќе зборувавме во лекцијата за евидентирање на капиталот, а во оваа лекција ќе споменеме и некои други начини на распределба.
Доколку станува збор за добивка, која останала нераспределена во тековната година, претпријатието ја евидентира на сметката Акумулирана (Задржана) добивка. Акумулираната (Задржаната) добивка влегува во категоријата на капитални сметки на претпријатието, односно со нејзиниот износ се зголемува вкупниот капитал со кој располага претпријатието.
Претпријатието може да донесе одлука да ја распредели задржаната добивка на:
- дивиденди на акционерите или лични примања на сопствениците на капиталот;
- зголемување на капиталот;
- издвојувања за резерви.
Да претпоставиме дека од нераспределената добивката од 90.000 денари, претпријатието распределило 60.000 денари за дивиденди на акционерите, а 30.000 денари за зголемување на резервите. Книжењата на распределбата во Дневникот на книжење би требало да изгледаат вака:
| Реден бр. | Назив на конто | + | – |
| Задржана добивка | 90.000 | ||
| Парични средства | 60.000 | ||
| Резерви | 30.000 |
Од Дневникот на книжење гледаме дека исплатената дивиденда предизвикува намалување на паричните средства со кои располага претпријатието, а прераспределбата на задржаната добивка на контото Резерви предизвикува намалување на задржаната добивка, а зголемување на резервите. Намалувањето е евидентирано на позитивната страна, односно на страната должи, а зголемувањето е евидентирано на негативната страна, односно на страната побарува, бидејќи и задржаната добивка и резервите се капитални сметки, кои се во состав на капиталот на претпријатието.
Покривање на загубата
Доколку претпријатието утврди загуба од своето работење, загубата мора да биде покриена. Покривањето на загубата може да се изврши преку:
- намалување на акумулираната добивка;
- намалување на резервите;
- намалување на главнината.