Традиционално, како основни финансиски извештаи се сметаат билансот на состојба и билансот на успех. Но, новиот сет на основни финансиски извештаи, покрај овие два, ги вклучува и извештајот за парични (готовински) текови и извештајот за промена на капиталот.
Извештајот за парични текови, кој ја прикажува готовината генерирана и потрошена во одреден временски период, се повеќе добива на значење при анализа на финансиските перформанси на една компанија.
Текот на готовина, прикажан во овој извештај, ја класифицира готовината на три категории:
- Готовина од оперативни активности – која ги вклучува паричните приливи и одливи кои се поврзани со основната дејност на претпријатието;
- Готовина од инвестициски активности – која ги вклучува паричните приливи и одливи кои се поврзани со продажбата и набавката на долгорочни средства и инвестиции (машини, земјиште, опрема);
- Готовина од финансиски активности – која ги вклучува паричните приливи и одливи кои се поврзани со хартии од вредност кои ги издава претпријатието (обврзници, акции, исплата на дивиденди) или предизвикуваат промени во капиталот.
Разбирање на промените во готовината
Подолу ви наведов неколку прашања кои ќе ви овозможат полесно да сфатите како одредени активности од работењето се одразуваат врз готовината на претпријатието.
- Основачот на претпријатието го уплатил паричниот дел од запишаниот капитал. Што се случило со готовината?
Одговор: Готовината на претпријатието се зголемила. (потсетете се на книжењата од лекцијата Капитал).
1. Банката му одобрила кредит на претпријатието. Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието?
Одговор: Готовината на претпријатието се зголемила, бидејќи банката го исплатила кредитот на сметката на претпријатието.
2. Претпријатието купило производи за препродажба. Што се случило со готовината?
Одговор: Доколку претпријатието ги купило производите на одложено плаќање, сметката Парични средства нема да претрпи никакви промени, а доколку платило веднаш, готовината се намалила.
3. Излезна фактура била уплатена од купувачот со што се намалило салдото на сметката Побарувања од купувачите. Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието?
Одговор: Готовината се зголемила.
4. Претријатието извршило плаќање на влезна фактура за услугите од некој добавувач, со што се зголемило салдото на сметката Обврски кон добавувачите (во апсолутен износ, не земајте го во предвид негативниот предзнак). Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието?
Одговор: Готовината се намалила.
5. Претпријатието исплатило дивиденда на акционерите. Што се случило со готовината?
Одговор: Готовината се намалила.
6. Претпријатието извршило продажба на производи. Како оваа трансакција се одразила врз готовината со која располага претпријатието?
Одговор: Доколку претпријатието ги продало производите на одложено плаќање, сметката Парични средства нема да претрпи никакви промени, а доколку наплатата била извршена веднаш, готовината се зголемила.
7. Претпријатието платило однапред годишна претплата за одредено списание. Што се случило со готовината?
Одговор: Готовината се намалила, зошто плаќањето е извршено.
8. Претпријатието склучило договор за издавање на магацин под наем, пришто со закупецот е договорено плаќање по три месеци користење на магацинскиот простор. Што се случило со готовината на претпријатието?
Одговор: Готовината не се променила, бидејќи плаќањето ќе биде извршено дури по три месеци.
Се надевам дека овие прашања ќе ви помогнат да го разберете принципот на промена на готовината. Кога ќе донесувате заклучок за тоа како одредена трансакција се рефлектира врз готовината, доволно е само да се потсетите како таа трансакција се евидентира во Дневникот на книжење на претпријатието, односно дали таа евиденција ја инволвира сметката Парични средства и дали предизвикува намалување или зголемување на нејзиното салдо.
Би сакала да појаснам, за да не дојде до недоразбирање, дека кога зборуваме за готовина мислиме на сметката Парични средства.
Класификација на готовинските трансакции
На самиот почеток на оваа лекција спомнавме дека готовинските текови на едно претпријатие, при изработка на извештајот за парични текови, треба да се класифицираат во три категории: готовински текови од оперативни активности, готовински текови од инвестициски активности и готовински текови од финансиски активности.
Тука ќе се обидам да ви објаснам како да разграничите во кој тип на активности влегуваат одредени трансакции.
Готовински тек од оперативни активности
Готовинскиот тек од оперативните активности ги вклучува промените на салдата во сметките на тековните средства и тековните обврски на претпријатието, односно промените на контата:
- Побарувања од купувачите;
- Залихи;
- Аванси;
- Останати тековни средства;
- Обврски кон добавувачите;
- Обврски за плати;
- Обврски за придонеси и даноци за плати;
- Обврски за камати;
- Обврски за даноци;
- Останати тековни обврски.
Готовински тек од инвестициски активности
Готовинскиот тек од инвестициски активности ги вклучува промените на салдата во сметките на долгорочните средства, односно промените на контата:
- Долгорочни инвестиции;
- Земја;
- Згради;
- Опрема;
- Транспортни средства;
- Мебел.
Готовински тек од финансиски активности
Готовинскиот тек од финансиски активности ги вклучува промените на салдата во сметките на долгорочните обврски и капиталот, односно промените на контата:
- Обврски по издадени обврзници,
- Обврски по долгорочни кредити;
- Капитал;
- Задржана добивка.
Подготовка на извештајот за парични текови
Извештајот за парични текови се подготвува на индиректен или директен метод.
Кај индиректниот метод, готовинските текови се одредуваат од промените што настанале во салдата на соодветните конта во разгледуваниот период.
Кај директниот метод, соодветните трансакции се внесуваат директно во извештајот за готовински текови.
Готовинските текови од оперативните активности може да се внесуваат индиректно, а готовинските текови од инвестициските и финансиските активности се внесуваат исклучиво директно.
Да ви го појаснам ова со пример. Претпријатието во текот на годината врши повеќе поединечни продажби на производи. Секоја продажба за која наплатата е извршена во готово треба да се евидентира во извештајот за готовински текови како зголемување на готовината. Продажбата која е извршена на одложено плаќање, нема да се евидентира во извештајот на готовински текови во моментот на испораката на производите, но ќе треба да се евидентира во моментот кога купувачот ќе го изврши плаќањето, исто така како зголемување на готовината. За големите претпријатија е тешко секоја поединечна готовинска продажба и секоја наплата од купувачите да ја евидентираат во извештајот за готовински текови, па затоа промените во сметката Парични средства ги утврдуваат на индиректен начин согласно промените во салдата на сметките Побарувања од купувачите и Залихи на производи во разгледуваниот период.
Додека пак секоја поединечна набавка на опрема, која влегува во категоријата инвестициски активности, мора да биде внесена во извештајот за готовински текови директно, како намалување на готовината. Или пак исплатата на дивидендата на акционерите, која влегува во категоријата на финансиски активности, исто така се внесува директно во извештајот за парични текови како намалување на готовината.
Пресметка на готовинскиот тек од оперативни активности
Ајде да се обидеме на конкретен пример да го пресметаме готовинскиот тек од оперативните активности на индиректен начин.
Готовинскиот тек од оперативните активните активности се пресметува на крајот на годината врз основа на податоците од билансот на состојба и билансот на успех.
Во текстот подолу се прикажани биланс на состојба и биланс на успех на претпријатието на 31.12.15. Можеме да забележиме дека билансот на состојба, покрај податоци за 2015 година, содржи и податоци за 2014 година, и тоа е нормален начин на презентација на овој извештај.
| Биланс на успех на 31.12.2015 | |
| Приходи од продажба | 507.000 |
| Трошоци за продадени | |
| производи | 150.000 |
| Бруто добивка | 357.000 |
| Амортизација | 9.000 |
| Останати оперативни | |
| трошоци | 111.000 |
| Оперативна добивка | 237.000 |
| Расходи за камати | 42.000 |
| Загуба од отуѓување | |
| на постојани средства | 3.000 |
| Нето добивка пред | |
| oданочување | 192.000 |
| Данок на добивка | 47.000 |
| Нето добивка | 145.000 |
| Биланс на состојба | 2015 | 2014 |
| Средства | ||
| Тековни средства | ||
| Готовина | 55.000 | 33.000 |
| Побарувања од купувачите | 20.000 | 30.000 |
| Залихи | 15.000 | 10.000 |
| Претплати | 5.000 | 1.000 |
| Постојани средства | ||
| Опрема | 9.000 | 24.000 |
| Згради | 35.000 | 149.000 |
| Земјиште | 20.000 | 130.000 |
| Вкупно средства | 159.000 | 377.000 |
| Обврски | ||
| Тековни обврски | ||
| Обврски кон добавувачите | 28.000 | 12.000 |
| Однапред наплатен приход | 6.000 | 8.000 |
| Долгорочни обврски | ||
| Обврзници | 27.000 | 130.000 |
| Капитал | ||
| Акционерски капитал | 50.000 | 70.000 |
| Задржана добивка | 48.000 | 157.000 |
| Вкупно капитал и обврски | 159.000 | 377.000 |
За утврдување на готовинските текови од оперативните активности на индиректниот начин, потребни ни се следните податоци од билансот на успех:
- Нето добивка;
- Амортизацијата;
- Добивката/Загубата од отуѓување на постојани средства.
И податоците од Билансот на состојба за:
- Тековните средства;
- Тековните обврски.
Нето добивката од билансот за успех на некој начин ја поистоветуваме со расположливата готовина на крајот на периодот и при изработка на извештајот за парични текови поаѓаме токму од неа. Се поаѓа од претпоставка дека сите приходи што сме ги реализирале во разгледуваниот период сме ги конвертирале во готовина, а за сите трошоци сме извршиле парична исплата. Поаѓајки од таа претпоставка, нето добивката на крајот на периодот претставува вишок на готовина со која располагаме. Но, бидејќи сите трошоци и приходи не се поврзани со готовински трансакции, треба да извршиме корекција на нето добивката со додавање на оние трошоци кои не се поврзани со готовински исплати, а одземање на оние приходи кои не се поврзани со готовински наплати.
Да го разгледаме горенаведениот биланс на успех од аспект на готовинските текови.
- Сме продале производи и затоа сме добиле 507.000 денари, кои реално треба да ги наплатиме или сме ги наплатиле од купувачите;
- За тие производи сме потрошиле 150.000 денари кои парично се ефектуирале или ќе се ефектуираат;
- Но, за амортизацијата од 9.000 денари, ниту сме имале, ниту ќе имаме паричен одлив;
- Останатите оперативни трошоци од 111.000 денари, како и расходите за камата од 42.000 денари, се поврзани со конкретни парични одливи;
- Загубата од отуѓувањето на постојаните средства од 3.000 денари не претставува паричен издаток;
- Данокот на добивка од 47.000 е поврзан во промени на сметката Парични средства.
Поаѓајќи од ова, ние мора да ја корегириме нето добивката за непаричните односно немонетарните приходи и расходи, кои во случајот се амортизацијата и загубата од отуѓувањето на постојаните средства. Бидејќи со амортизацијата и загубата од отуѓувањето на постојаните средства сме ја намалиле нето добивката, а тие не претставуваат парични одливи, мора да ја зголемиме нето добивката за нивните износи, за да добиеме реална состојба на готовината.
Доколку, во извештајот беше вклучена сметката Добивка од отуѓување на постојани средства, таа добивка ќе ја зголемеше пресметаната нето добивка, и нејзиниот износ, како непаричен приход, ќе моравме да го одземеме од нето добивката, за да добиеме реална слика за готовината.
Откако ќе ја корегираме нето добивката со ставките од билансот на успех, ќе се ориентираме кон билансот на состојба. Билансот на состојба ќе го разгледуваме за да видиме какви промени настанале во салдата на сметките на тековните средства и тековните обврски на крајот на тековната година во однос на претходната. Доколку се што сме продале сме наплатиле и се што сме купиле сме платиле, нема да забелешиме промени во салдата на овие сметки. Но, доколку има промени, мора да извршиме корекција на нето добивката за тие промени.
Во билансот на состојба од нашиот пример, евидентирани се следните тековни средства и забележани се следните промени во нивните салда:
- Готовина – Салдото на сметката готовина се зголемило за 22.000 денари во 2015 година во однос на 2014 година. Оваа промена ќе ни послужи за контрола на исправноста на извештајот за парични текови;
- Побарувања од купувачите – Салдото на сметката Побарувања од купувачите во 2015 година во однос на 2014 година се намалило за 10.000 денари;
- Залихи – Салдото на сметката Залихи во 2015 година во однос на 2014 година се зголемило за 5.000 денари; и
- Претплати – Салдото на сметката Претплати во 2015 година во однос на 2014 година се зголемило за 4.000 денари.
Во билансот на состојба од нашиот пример, евидентирани се следните тековни обврски и забележани се следните промени во нивните салда:
- Обврски кон добавувачите – Салдото на сметката Обврски кон добавувачите во 2015 година во однос на 2014 година се зголемило за 16.000 денари;
- Однапред наплатени приходи – Салдото на сметката Однапред наплатени приходи во 2015 година во однос на 2014 година се намалило за 2.000 денари.
Откако ги констатиравме промените во салдата на тековните средства и тековните обврски треба да заклучиме како тие промени ќе се рефлектираат врз состојбата на готовина на претпријатието.
Да размислиме: Кога се намалува сметката Побарувања од купувачите? Салдото на сметката Побарувања од купувачите се намалува кога вршиме наплата. Наплатата ги зголемува паричните средства, па може да заклучиме дека намалувањето на салдото на Побарувањата од купувачите се одразува во извештајот за парични текови како зголемување на готовината.
А, кога пак се намалува салдото на сметката Обврски кон добавувачите? Салдото на сметката Обврски кон добавувачите се намалува кога ги исплаќаме добавувачите. Исплатата ги намалува паричните средства, па може да заклучиме дека намалувањето на салдото на Обврски кон добавувачите се одразува во извештајот за парични текови како намалување на готовината.
Доколку го запомните овие две прашања и нивните одговори, кои се апсолутно логични, ќе може да ги изведете сите правила за евидентирање на промените во салдото на тековните средства и тековните обврски во извештајот за готовински текови, а тоа се следните:
- Намалувањето на тековните средства предизвикува зголемување на готовината;
- Зголемување на тековните средства предизвикува намалување на готовината (ова правило се изведува од првото правило);
- Намалувањето на тековните обврски предизвикува намалување на готовината;
- Зголемување на тековните обврски предизвикува зголемување на готовината (ова правило се изведува од третото правило).
Кога го совладавме сето ова може да ја прикажеме и комплетната шема за пресметка на готовинскиот тек од оперативни активности, а тоа е следната:
Нето добивка
+ годишен расход за амортизација
+ загуби од откуп/продажба
– добивки од откуп/продажба
– зголемување на неготовински тековни средства
+ намалување на неготовински тековни средства
– намалување на тековни обврски
+ зголемување на тековни обврски.
Па врз основа на шемата да ја извршиме пресметката од нашиот пример:
|
Нето добивка |
145.000 |
| + амортизација | 9.000 |
| + загуби од откуп/продажба | 3.000 |
| + намалување на побарувањата од купувачите | 10.000 |
| – зголемување на залихите | -5.000 |
| – зголемување на претплатите | -4.000 |
| + зголемување на обврските кон добавувачите | 16.000 |
| – намалување на однапред платените приходи | -2.000 |
| Готовински тек од оперативни активности: | 172.000 |
Пресметка на готовинскиот тек од инвестициски активности
Веќе кажавме дека инвестициските активности се однесуваат на промените во долгорочните средства во билансот на состојба, а промените во готовината коишто настануваат како резултат на инвестициските активности, не се евидентираат во извештајот за парични текови врз основа на податоците од билансот на состојба и билансот на успех, туку врз основа на посебни податоци, како на пример следните:
– Купен е канцелариски објект во вредност од 120.000 денари, кој е платен во готово;
– 6.000 денари од трошокот за амортизација се однесува на исправка на вредноста на зградите, а 3.000 денари на исправка на вредноста на опремата;
– Претпријатието продало опрема со сметководствена вредност од 7.000 денари при што: основната (набавна) вредност била 8.000 денари, а акумулираната амортизација, односно исправката на вредноста на опремата била 1.000 денари. За оваа продажба претпријатието добило готовина во висина од 4.000 денари.
– Набавена е опрема во вредност од 25.000 денари, која е платена во готово.
Сите горенаведени трансакции се поврзани со долгорочните средства во билансот на состојба на претпријатието, но при изработка на извештајот за готовински текови треба да ги вклучиме само оние трансакции, кои предизвикале промени во состојбата на готовина на претпријатието.
Па, да ги анализираме горенаведените трансакции:
- Набавката на канцеларискиот објект ја намалило готовината на претпријатието за 120.000 денари;
- Амортизацијата нема никаква врска со паричните средства;
- Од продажбата на опремата нас не интересира само приливот на готовина од 4.000 денари;
- Набавката на опрема ја намалило готовината на претпријатието за 25.000 денари.
Врз основа на анализата може да ја прикажеме пресметката на готовинскиот тек од инвестициски активности:
| Набавка на канцелариски објект | -120.000 |
| Продажба на опрема | 4.000 |
| Набавка на опрема | -25.000 |
| Готовински тек од инвестициски активности: | -141.000 |
Од примерот гледаме дека при пресметката на готовинскиот тек од инвестициските активности се водиме од начинот на сметководствена евиденција на наведените настани. Па, си го поставуваме прашањето дали настанот ја инволвира сметката парични средства и доколку ја инволвира какви промени предизвикува. Позитивните промени предизвикуваат зголемување на готовинскиот тек од инвестициски активности, а негативните промени негово намалување.
Пресметка на готовинскиот тек од финансиски активности
Веќе кажавме дека финансиските активности се однесуваат на промените во долгорочните обврски и капиталот во билансот на состојба, а промените во готовината коишто настануваат како резултат на финансиските активности, не се евидентираат во извештајот за парични текови врз основа на податоците од билансот на состојба и билансот на успех, туку врз основа на посебни податоци, како на пример следните:
– Претпријатието издало обврзници во висина од 110.000 денари, во замена за земјиште;
– Претпријатието издало 1.000 обични акции, за што е добиена готовина во висина од 20.000 денари;
– Исплатена е дивиденда на акционерите во висина од 29.000 денари.
Сите горенаведени трансакции се поврзани со долгорочните обврски и капиталот во билансот на состојба на претпријатието, но при изработка на извештајот за готовински текови треба да ги вклучиме само оние трансакции, кои предизвикале промени во состојбата на готовина на претпријатието.
Па, да ги анализираме горенаведените трансакции:
- Издавањето на обврзници не предизвикало готовински прилив во претпријатието, бидејќи обврзниците се издадени во замена за земјиште;
- Издавањето на акции ја зголемило готовината на претпријатието за 20.000 денари;
- Исплатата на дивиденда ја намалило готовината на претпријатието за 29.000 денари.
Врз основа на анализата може да ја прикажеме пресметката на готовинскиот тек од финансиски активности:
| Издавање на акции | 20.000 |
| Исплата на дивиденда | -29.000 |
| Готовински тек од финансиски активности: | -9.000 |
Од примерот гледаме дека при пресметката на готовинскиот тек од финансиски активности се водиме од начинот на сметководствена евиденција на наведените настани. Па, си го поставуваме прашањето дали настанот ја инволвира сметката парични средства и доколку ја инволвира какви промени предизвикува. Позитивните промени предизвикуваат зголемување на готовинскиот тек од финансиски активности, а негативните промени негово намалување.
Комплетирање на извештајот за готовински текови
Сега кога ги преметавме готовинските текови поединечно за оперативните, инвестициските и финансиските активности може да го комплетираме извештајот за парични текови. Збирот на нето готовинските текови од оперативните, инвестициските и финансиските текови ја дава нето промената во готовинските текови. Во нашиот случај пресметката на нето промената во готовинските текови изгледа вака:
172.000 – 141.000 – 9.000 = 22.000
Нето промената во готовинските текови ја прикажува кумулативната промена во готовината во разгледуваниот период. Во нашиот пример готовината од 31.12.14 до 31.12.15 година се зголемила за 22.000 денари. Состојбата на готовината, прикажана во билансот на состојба ќе ни потврди дека пресметката ни е исправна.
| Нето добивка | 145.000 |
| + амортизација | 9.000 |
| + загуби од откуп/продажба | 3.000 |
| + намалување на побарувањата од купувачите | 10.000 |
| – зголемување на залихите | -5.000 |
| – зголемување на претплатите | -4.000 |
| + зголемување на обврските кон добавувачите | 16.000 |
| – намалување на однапред платените приходи | -2.000 |
| Нето готовински тек од оперативни активности: | 172.000 |
| Набавка на канцелариски објект | -120.000 |
| Продажба на опрема | 4.000 |
| Набавка на опрема | -25.000 |
| Нето готовински тек од инвестициски активности: | -141.000 |
| Издавање на акции | 20.000 |
| Исплата на дивиденда | -29.000 |
| Нето готовински тек од финансиски активности: | -9.000 |
| Нето промена во готовинските текови | 22.000 |
| Готовина на почетокот на годината | 33.000 |
| Готовина на крајот на годината | 55.000 |
Шема за изработка на извештајот за готовински текови
Скратено, изработката на извештајот за парични текови може да ја поделиме на следните чекори:
1 чекор: Нето добивката од билансот на успех се зголемува за амортизацијата и евентуалната загуба од продажба/отуѓување на постојани средства, а се намалува за евентуалната добивка од продажба/отуѓување на постојани средства;
2 чекор: На добиениот износ го додаваме евентуалното намалување на тековните средства и евентуалното зголемување на тековните обврски, а го одземаме евентуалното зголемување на тековните средства и евентуалното намалување на тековните обврски. Добиениот износ го претставува нето-готовинскиот тек од оперативни активности;
3 чекор: Со собирање на сите одливи на готовина по основ на набавка на долгорочни средства и сите приливи на готовина по основ на продажба на долгорочни средства го добиваме нето-готовинскиот тек од инвестициски активности;
4 чекор: Со собирање на сите готовински приливи и одливи кои се рефлектираат на догорочните обврски и капиталот на претпријатието го добиваме нето-готовинскиот тек од финансиски активности;
5 чекор: Нето промената во готовинските текови ја определуваме како збир од нето готовинските текови од оперативните, инвестициските и финансиските активности;
6 чекор: Вршиме проверка на извршената пресметка со споредба на збирот на салдото на сметката Готовина од претходната година (од билансот на состојба) и нето промената во готовинските текови (од извештајот за парични текови) и салдото на сметката Готовина од тековната година. Овие два износа треба да бидат еднакви.