Трошоците како детерминанти на профитабилноста на претпријатието

Основна цел на финансискиот менаџмент е максимизација на профитот. Поаѓајќи од профитот како разлика меѓу приходите и трошоците од работење, за да ја оствариме основната цел на финансискиот менаџмент, мора да ги минимализираме односно оптимализираме трошоците. А, за да може да управуваме со трошоците, мора да ги познаваме нивните карактеристики, видови и факторите на чие влијание се подложни.

Големото значење на анализата на трошоците во деловното работење, се потврдува со постоењето на посебна научна дисциплина, која се нарекува сметководство на трошоците. Трошоците може да се разгледуваат од различни аспекти и постојат многубројни поделби, по разни критериуми. Во овој текст ќе ги разгледаме видовите трошоците од аспект на билансот на успех, а разбирањето на карактеристиките на овие видови трошоци има исклучителна важност при анализа на профитабилноста на работење, а и при процесот на  сметководствено планирање.

Билансот на успех е основен финансиски извештај, кој го покажува финансискиот резултат на работењето на еден деловен субјект. Основната сметководствена равенка на овој извештај е:

ПРИХОДИ – РАСХОДИ = ДОБИВКА

Додека приходните ставки, презентирани во билансот на успех, се малку по број, расходните односно трошковните ставки се многубројни. Повеќето претпријатија, кои имаат повеќе трошковни ставки, најчесто ги групираат трошоците по категории, а кои поединечни трошоци ги содржи одредена категорија е прецизирано во белешките кон финансиските извештаи.

Трошоците во билансот на успех може да ги категоризираме во 5 основни категории:

1. Трошоци на продадени производи и услуги (ТППУ) или Набавна вредност на продадени производи.

Овие трошоци се директно поврзани со производството на производи, продажбата на трговски стоки и извршувањето на услуги.

Кај производните претпријатија, Сметката Трошоци на продадените производи и услуги (ТППУ) ги опфаќа сите трошоци кои можат да се врзат за производството на производи. Тука влегуваат директните материјали, директните плати и општите трошоци на производство. Општите трошоци на производство ги вклучуваат индиректните плати (на пример, платата на чуварот на погонот за производство), трошокот за амортизација на опремата за производство и останати општи трошоци за производство (трошоци за помошни материјали, електрична енергија итн.).

Кај услужните претпријатија, Сметката Трошоци на продадените производи и услуги (ТППУ) ги опфаќа директните и индиректните трошоци за извршување на услугата. Доколку станува збор, на пример, за претпријатие кое пружа интелектуални услуги, платата на извршителот на услуги ќе ги претставува трошоци на продадените производи и услуги.

Кај трговските претпријатија, се применува сметката Набавна вредност на продадени производи и таа ја вклучува набавната цена на производите и зависните трошоци на набавката.

2. Оперативни трошоци на продажбата и маркетингот. Тука влегувааат трошоци, кои се директно поврзани со продажбата и маркетингот, како на пример, следниве:

• Киријата и трошоците за одржување на продажните објекти;
• Платите и провизии на продажниот персонал;
• Реклама и пропаганда;
• Амортизацијата на постојните средства поврзани со продажбата (на пример, читачите на бар-кодовите, пос-терминалите).

3. Оперативни трошоци – Општи и административни.

Тука влегувааат оперативни трошоци, кои не се директно поврзани ниту со производството, ниту со продажбата и маркетингот, како на пример, следниве:

• Платите на раководството и платите на вработените, кои не се вклучени во производството и продажбата.

• Трошоци за истражување и развој;
• Трошоците за службени патувања и обуки на вработените;
• Трошоците за информатичка подршка;
• Амортизацијата на постојаните средства, кои не се директно поврзани со производството и продажбата.

Категориите 2 и 3 може да се појават под заеднички назив Општи, продажни и административни трошоци или едноставно под називот Оперативни трошоци.

4. Финансиски трошоци

Финансиските трошоци произлегуваат од позајмувањето на финансиски средства и во оваа категорија на трошоци влегуваат:

• Камата за примени кредити;
• Камата за останати позајмени средства.

5. Вонредни трошоци

Тоа се трошоци од настани или трансакции, кои не се дел од нормалното работење на претпријатието. Пример за трошоци, од оваа категорија се следните:

• Продажба на земја, згради или други постојани средства;
• Трошоци поради отпуштање на вработени; и сл.

Во продолжение е прикажан биланс на успех на едно претпријатие, со разграничување на трошоците по горенаведената класификација.

Од приложениот биланс на успех може да видите попрецизно кои трошоци учествуваат во пресметка на индикаторите на профитабилност: бруто профитна маржа, оперативна профитна маржа и нето-профитна маржа