Продажби и залихи

Преку лекциите во склопот на оваа тема ќе научите:

Евиденција на продажбите

Во претходната лекција се запознавме со сметководствената евиденција на набавките и ја евидентиравме набавката на моторно масло од страна на трговецот во количина од 1.000 литри и цена од 200 денари по литар. Набавката во вредност од 200.000 денари ја прокниживме на контото Залиха на производи. Трговецот го набавува маслото со намера да го продава. Нормално е дека продажната цена ќе биде повисока од набавната и ќе претпоставиме дека таа изнесува 320 денари по литар масло. Авто сервисот Зоко му нарачува на трговецот 30 литри масло, кои трговецот ги испорачува на 22.03.2016 година. Ова продажба ќе биде евидентирана во Дневникот на книжењето на трговец на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
22.03.2016	1	Побарување од купувачите	9.600
		Приходи од продажба		9.600
22.03.2016	2	Трошоци на продадени производи	6.000
		Залиха на производи		6.000

Од Дневникот гледаме дека продажбата се книжи во два сметководствени става.

Со првиот став ги евидентираме побарувањата од купувачите и приходите од продажба. Во случајов, трговецот со моторно масло очекува автосервисот да му плати за испорачаното масло 9.600 денари, како производ од испорачаната количина (30 литри) и продажната цена по литар (320 денари). Побарувањата од купувачите претставуваат средства, во случајов се зголемуваат и се книжат на позитивната срана, односно на страната должи. Вредноста на продажбата за трговецот претставува приход од работењето, а приходите веќе рековме дека се евидентираат само на страната побарува (-).

Со вториот став се евидентираат трошоците на работењето заедно со намалувањето на залихата. Повторно ќе се потсетиме дека трошоците се книжат само на позитивната страна, на страната должи, а залихата како средство се намалува преку книжењето на страната побарува. Во овој став ја користиме набавната цена на моторното масло, бидејќи таа е реалниот трошок за трговецот и по таа цена маслото се води на залиха.

На овој начин книговодствено се евидентира било која продажба на производи, врз основа на документот фактура, која во случајов ја изработува трговецот и му ја доставува на авто сервисот.

Книжењето на излезните фактури, односно книговодствената евиденција на продажбите, е најчесто книжење во сметководственото работење и ви препорачувам да му посветите посебно внимание.

Кога купувачот ќе плати, а рокот на плаќање е наведен во самата фактура, и парите ќе легнат на сметката на трговецот, во Дневникот на книжење трговецот на моторно масло ќе евидентира:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
27.03.2016	1	Парични средства	9.600
		Побарување од купувачите		9.600

Ако, сега направиме т-сметка на контото Побарувањa од купувачите, ќе видиме дека откако купувачот го подмирил својот долг, контото се затвора односно неговото салдо изнесува нула. Од ова може да заклучиме дека салдото на сметката Побарувања од купувачите го покажува износот на ненаплатените побарувања.

Кога пазариме во супермаркет или некој друг малопродажен објект, ние не добиваме фактура, туку добиваме фискална сметка. Рок на плаќање не постои, туку веднаш го плаќаме својот долг во готово. Па како супермаркетите ги книжат овие наплати? На ист начин како во горенаведениот пример, само наместо сметката Побарување од купувачите, се користи сметката Парични средства.

Горенаведениот случај се однесува на продажба на производи, а правилата кои важат за книговодствена евиденција на продажбата на производи не се исти како и правилата за евиденција на продажбата на услуги. Продажбата на услуги исто така се евидентира врз основа на документот излезна фактура, но само со еден сметководствен став, бидејќи услугите не се чуваат на залиха, па вториот став е непотребен.

 

Наплата и отпис на побарувањата од купувачите

Доколку се решите за отпочнување на бизнис со трговија, прво најважно прашање со кое треба да се занимавате е да обезбедите пласман на вашите производи. Но исто така, многу значајно прашање, по обезбедувањето на пласман, е обезбедување на наплата на производите кои сте ги продале.

Продажбата на производи и услуги може да се изврши под различни услови. Може да предвидите авансно плаќање, плаќање во готово и одложено плаќање.

Авансно плаќање

Доколку трговецот со моторно масло имаше договорено со автосервисот Зоко испорака на 30 литри масло по 320 денари по литар по извршеното плаќање од страна на автосервисот, во Дневникот на книжење на трговецот, оваа трансакција ќе беше евидентирана на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
18.03.2016	1	Парични средства	9.600
		Обврски за примени авански		9.600
22.03.2016	2	Обврски за примени аванси	9.600
		Приходи од продажба		9.600
22.03.2016	2	Трошоци на продадени производи	6.000
		Залиха на производи		6.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека на 18.03.16, кога автосервисот го извршил авансното плаќање, трговецот во своите книги го евидентирал зголемувањето на паричните средства и ги евидентирал обврските што произлегуваат од примените парични средства. На 22.03, кога го испорачал маслото до автосервисот, односно кога продажбата е реализирана, во Дневникот на книжење се евидентирани приходите и трошоците, со воедно затворање на обврските за примените аванси, кои згаснале, и намалување на залихата на производи. Книжењето на продажбата, како што и погоре кажавме, е извршено во два книговодствени ставови.

Плаќање во готово

Доколку договорот меѓу трговецот и автосервисот Зоко предвидувал дека автосервисот Зоко треба да плати за испорачаните 30 литри масло по цена од 320 денари по литар во готово, во Дневникот на книжење на трговецот ќе беше извршена следната евиденција:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
22.03.2016	1	Парични средства	9.600
		Приходи од продажба		9.600
22.03.2016	2	Трошоци на продадени производи	6.000
		Залиха на производи		6.000

Бидејќи наплатата ја вршиме во моментот на испораката, во Дневникот на книжење не евидентираме побарувања од купувачите, туку едноставно ги зголемуваме паричните средства. Евиденцијата на приходите, трошоците и залихите е иста како и кај секоја друга продажба.

Одложено плаќање

Евиденцијата на продажбата на одложено плаќање веќе ја видовме и тоа е најчест начин на регулирање на наплатата кога во купо-продажните односи учествуваат два правни субјекти. Но, овој начин на наплата, за разлика од двата погоре споменати, го носи ризикот од ненаплативост на побарувањата. Испорачувајќи ги производите на одложено плаќање секој бизнисмен на некој начин го кредитира купувачот, а со тоа носи ризик дека купувачот можеби нема да ја исполни својата обврска за плаќање. Доколку побарувањето не може да се наплати тоа не треба да се води како средство со кое располага претпријатието и затоа треба да се отпише.

Но, како од сметководствените податоци да знаеме дали побарувањата се наплатени?

Видовме дека евиденцијата на побарувањето се врши на страната должи на сметката Побарувања од купувачите. Наплатата пак, се евидентира на страната побарува на сметката Побарувања од купувачите. Тоа значи дека салдото на оваа сметка ни покажува колку купувачите ни должат.

Отпис на побарувањата од купувачите

Постојано треба да се следи салдото на сметката Побарувања од купувачите за да може благовремено да интервенираме во случај на доцнењето на купувачите во измирување на обврската за плаќање. Доколку некој купувач и покрај нашите потсетувања за плаќање не ја исполни својата обврска, имаме право да бараме наплата по судски пат. Под претпоставка дека автосервисот Зоко не ја надмирил својата обврска за плаќање и трговецот поднел судска тужба за наплата на горенаведената испорака, во Дневикот на книжење на трговецот со моторно масло ќе биде евидентирано:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
22.09.2016	1	Сомнителни и спорни побарувања	9.600
		Побарувања од купувачите		9.600

Од Дневникот на книжење гледаме дека Побарувања од автосервисот Зоко се затворени и пренесени на контото Сомнителни и спорни побарувања. Доколку врз основа на судско решение спорното побарување е наплатено, да претпоставиме на 22.03.17, во Дневникот ќе биде извршена следната евиденција:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
22.03.2017	1	Парични средства	9.600
		Сомнителни и спорни побарувања		9.600

Пренесувањето на ова побарување на контото Сомнителни и спорни побарувања ни дава појасна слика за финансиската состојба и ефикасноста во работењето на претпријатието, бидејќи ризичните побарувања ги издвојуваме од побарувањата од кои очекуваме редовна наплата.

Постои законски определен рок за кој застаруваат побарувањата. За различни видови побарувања тој рок е различен, а за побарувањата по основ на продажба на производи и услуги изнесува три години. Рокот на застареност на побарувањата од продажба на производи и услуги од три години значи дека ако Зоко не ни платил за испорачаното масло до 22.03.2019 година, а ние сме заборавиле да поднесеме тужба за наплата по судски пат, не ни останува ништо друго освен да го отпишеме тоа побарување.

А, побарувањата од купувачите може да се отпишуват на два начина: преку книжење директен расход:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
22.03.2019	1	Расход за ненаплатливи побарувања	9.600
		Побарувања од купувачите		9.600

И преку книжење на исправка на вредноста:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
22.03.2019	1	Расход за ненаплатливи побарувања	9.600
		Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите		9.600

И со двата начина се врши намалување на финансискиот резултат од работењето за вредноста на ненаплатеното побарување. Нели кога првобитно ја евидентиравме оваа продажба, евидентиравме приход од работењето во вредност од 9.600 денари. Тој приход влегол во билансот на успех за таа година и ја зголемил добивката за 9.600 денари. Бидејќи тој приход не сме успеале да го наплатиме, реално е да направиме корекција на износот на добивка во годината во која го отпишуваме преку евиденција на расход во ист износ како претходно евидентираниот приход.

Со првиот начин на отпис на побарувањата, вредноста на контото Побарувања од купувачите се намалува директно со книжењето на расходот за ненаплатливи побарувања. А, по вториот начин, расходот се евидентира на контото Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите, по ист принцип како исправката на вредноста на постојаните средства при пресметката на амортизацијата. На крајот на пресметковниот период контото Побарување од купувачите се пребива со контото Исправка на вредноста на купувачите и на тој начин Побарувањата од купувачите се намалуваат за ненаплатените побарувања. Евиденцијата на ова пребивање е следната:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
31.12.2019	1	Исправка на вредноста на побарувањата од купувачите	9.600
		Побарувања од купувачите		9.600

Треба да знаете дека контата за исправка на вредноста се привремени конта, кои се затвораат на крајот на пресметковниот период со пребивање на нивнато салдо со контото на средството чија исправка вршат. Врз основа на тоа пребивање се менува вредноста на средството во билансот на состојба на претпријатието.

 

Методи за вреднување на залихите и трошоци за продадени производи

Веќе спомнавме дека трговецот со моторно масло на 21.03.2016 набавил 1.000 литри масло по цена од 200 денари по литар. Очекувајќи зголемување на цената на маслото на пазарот трговецот во натамошниот период извршил уште 3 набавки:

• На 24.03.2016 набавил 500 литри масло по 210 денари по литар;
• На 30.03.2016 набавил 1.000 литри масло по 230 денари по литар;
• На 01.04.2016 набавил 500 литри масло по 240 денари по литар.

Спомнавме и дека на 22.03.2016 продал 30 литри масло на авто сервисот Зоко по набавна цена од 200 денари по литар. На 01.04.2016, магацинот на трговецот располагал со:

• 970 литри масло по цена од 200 денари по литар во вредност од 194.000 денари ;
• 500 литри масло по цена од 210 денари по литар во вредност од 105.000 денари;
• 1.000 литри масло по цена од 230 денари по литар во вредност од 230.000 денари;
• 500 литри масло по цена од 240 денари по литар во вредност од 120.000 денари.

На 02.04.2016 по нарачка на рудникот Бучим трговецот испорачува 1.000 литри масло. Веќе знаеме дека продажната цена на маслото е 320 денари. Како ќе ја евидентираме оваа продажба во Дневникот на книжење на трговецот?

Трговецот продал 1.000 литри масло по цена од 320 денари по литар, што значи дека остварил приходи од 320.000 денари односно Бучин треба да му плати на трговецот за маслото 320.000 денари. Тоа едноставно ќе го евидентираме на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
02.04.2016	1	Побарување од купувачите	320.000
		Приходи од продажба		320.000

Веќе знаеме дека ова е само првиот книговодствен став за евидентирање на продажбата. Неопходно е да прокнижиме уште еден став со кој ќе ги евидентираме трошоците и ќе ја намалиме залихата. Веќе кажавме дека за трговецот трошок е набавната цена на маслото и тоа е цената по која маслото се води на залиха. Но, како ќе го евидентираме трошокот и ќе ја намалиме залихата кога во магацинот имаме масло со четири различни набавни цени?

Ова прашање не води кон методите за вреднување на залихите. Постојат четири основни методи за вреднување на залихите: метод на специфична идентификација, ФИ-ФО метод, ЛИ-ФО метод и метод на пондериран просек.

ФИ-ФО метод на евиденција на залихите

Кај методот на специфична идентификација како трошок на продажба се признава конкретната набавна цена на производот. На овој метод нема да се задржуваме бидејќи неговата употреба има оправдување доколку на залиха се чуваат производи кои се разликуваат по одредени карактеристики, па може да се знае нивната конкретна набавна цена.

Методот ФИ-ФО (first in – first out; прв на влез – прв на излез) значи дека прво се продаваат производите кои се први набавени. Во нашиот случај, доколку трговецот го користеше методот ФИ-ФО за евиденција на залихите, ќе му ги продадеше на рудникот Бучим најстарите набавки на моторно масло, односно бараната количина од 1.000 литри ќе ја обезбедеше од:

• 970 литри масло по цена од 200 денари по литар во вредност од 194.000 денари;
• 30 литри масло по цена од 210 денари по литар во вредност од 6.300 денари.

Значи трговецот ќе треба да евидентира трошок, односно да ги намали залихите во вредност од 200.300 денари (194.000 + 6.300). Па вториот книговодствен став на продажбата, при примена на методот ФИ-ФО, би изгледал вака:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
02.04.2016	2	Трошоци на продадени производи	200.300
		Залиха на производи		200.300

ЛИ-ФО метод на евиденција на залихите

Методот ЛИ-ФО (last in – first out; пoследен на влез – прв на излез) значи дека прво се продаваат производите кои се последни набавени. Во нашиот случај, доколку трговецот го користеше методот ЛИ-ФО за евиденција на залихите, ќе му ги продадеше на рудникот Бучим најновите набавки на моторно масло, односно бараната количина од 1.000 литри ќе ја обезбедеше од:

• 500 литри масло по цена од 240 денари по литар во вредност од 120.000 денари;
• 500 литри масло по цена од 230 денари по литар во вредност од 115.000 денари.

Значи трговецот ќе треба да евидентира трошок, односно да ги намали залихите во вредност од 235.000 денари (120.000 + 115.000). Па вториот книговодствен став на продажбата, при примена на методот ЛИ-ФО, би изгледал вака:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
02.04.2016	2	Трошоци на продадени производи	235.000
		Залиха на производи		235.000

Методот на пондериран просек за евиденција на залихите

Методот на пондериран просек претпоставува како трошокот на продадени производи да се земе просечната набавна цена на производите на залихи. Тоа значи дека набавната вредност на залихата треба да се подели со количината на залиха. Во случајот што ние го разгледуваме вредноста на залихата изнесува 649.000 денари (120.000+194.000+105.000+230.000), а во магацинот има 2.970 литри масло (970+500+1.000+500). Поаѓајќи од тоа, може да ја пресметаме просечната набавна цена, која изнесува 218,5 денари (649.000/2.970). Продадените 1.000 литри масло по просечна набавна цена од 218,50 денари би наметнале евиденција на трошок од 218.500 денари. Па вториот книговодствен став на продажбата, при примена на методот на пондериран просек, би изгледал вака:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
02.04.2016	2	Трошоци на продадени производи	218.500
		Залиха на производи		218.500

 Начинот на вреднување на залихите има влијание врз висината на пресметаната добивка, а со тоа и врз данокот на добивка како трошок на работењето. Па, ако сте сопственик на бизнис направете калкулации за да видите кој начин на вреднување повеќе ви одговара.