Капитал

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ве научат:

• Да вршите сметководствена евиденција на основачкиот капитал кај ДОО и ДООЕЛ;

• Да вршите сметководствена евиденција на акционерскиот капитал кај акционерските друштва;

• Да вршите сметководствена евиденција на распределбата на добивката кај акционерските друштва.

Евиденција на капиталот

Во воведот во финансиските извештаи спомнавме дека капиталот од билансот на состојбата на претпријатието претставува разлика меѓу средствата и обврските. Исто така, кажавме дека билансот на состојба е составен од две страни: актива и пасива. Активата ги претставува средствата, а пасивата изворите на средствата. Самата структура на пасивата, која е составена од обврски и капитал, ни покажува дека средствата на едно претпријатие може да бидат финансирани од туѓи или сопствени извори. Вредноста на обврските покажува колкав дел од работењето е финансирано со задолжување, а капиталот покажува колкав дел од работењето е финансирано од сопствени средства.

Доколку едно претпријатие во билансот на состојба има средства во вредност од 2.000.000 денари, а обврски во вредност од 1.000.000 денари, неговиот капитал, како разлика меѓу средствата и обврските, ќе изнесува исто така 1.000.000 денари. Оваa структура на билансот на состојба укажува дека ова претпријатие 50% од своето работење го финансирало од позајмени средства (кои се претставени со обврските), а 50% од работењето е финансирано од сопствени средства (капитал).

Капиталот се разликува во зависност од сопственичката структура на претпријатието. Друштвата со ограничена одговорност располагаат со сопствен капитал, а акционерските друштва со акционерски капитал.

Евиденција на сопствениот капитал кај ДООЕЛ и ДОО

Согласно Законот за трговски друштва за да основате друштво со ограничена одговорност на едно лице (ДООЕЛ) или друштво со ограничена одговорност (ДОО) потребно е да внесете минимален влог од 5.000 ЕУР во денарска противвредност. Влогот може да биде паричен или непаричен. Тој влог ја претставува основната главнина, односно сопствениот капитал на друштвото. Основачкиот капитал е прецизно дефиниран со изјавата за основање трговско друштво (во случај на основање на ДООЕЛ), односно со актот (договорот) за основање на трговско друштво (во случај на основање на ДОО).

Доколку со Изјавата односно Актот за основање на трговско друштво, кои се донесени на 28.03.16, предвидиме паричен основачки влог од 310.000 денари, врз основа на овие документи ќе ја извршиме следната евиденција во Дневникот на книжење:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
28.03.2016	1	Побарувања по основ на неуплатен основачки влог	310.000
		Запишан, а неуплатен основачки капитал		310.000

Сега би било добро да се потсетиме дека капиталот, како дел од пасивата на билансот на состојба, е пасивна сметка, па неговото зголемување се евидентира на негативната страна, односно на страната побарува, а неговото намалување се евидентира на страната должи.

Ова појаснување мислам дека го разјасни книговодственото евидентирање во Дневникот погоре, каде што основачкиот капитал се евидентираше на страната побарува, а бидејќи станува збор за неуплатен капитал, на спротивната страна, односно на страната должи, евидентиравме побарување за уплата на капиталот.

Доколку било предвидено основачкиот влог да биде уплатен по три месеци, уплатата во Дневникот на книжење ќе ја евидентираме на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
28.06.2016	1	Парични средства	310.000
		Побарувања по основ на неуплатен основачки влог		310.000
28.06.2016	2	Запишан, а неуплатен основен капитал	310.000
		Запишан и уплатен основен капитал		310.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека со легнување на паричниот основачки влог на сметката на претпријатието се затвораат побарувањата по тој основ и се затвора запишаниот, а неуплатен основачки капитал, односно тој се трансформира во запишан и уплатен основачки капитал.

Доколку основачот, односно основачите на претпријатието, предвидат непаричен основачки влог, тој влог мора да биде проценет од овластен проценител и во сметководството се евидентира по вредноста на таа проценка. Доколку тој непаричен влог е градежен објект со проценета вредност од 900.000 денари во Дневникот на книжење ќе прокнижиме:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
28.06.2016	1	Градежен објект	900.000
		Запишан и уплатен основен капитал		900.000

Горенаведениот пример се однесува на евиденција на основачкиот влог при формирањето на трговско друштво од типот ДООЕЛ и ДОО. Доколку во текот на своето постоење, трговското друштво реши да го зголеми својот основен капитал преку вклучување на дополнителен содружник, евиденцијата на дополнителниот капитал ќе се изврши на истиот начин како и евиденцијата на капиталот при формирањето на друштвото.

 

Евиденцијата на капиталот кај акционерските друштва

Додека капиталот во ДООЕЛ и ДОО беше во сопственост на едно лице или неколку содружници, кај акционерските друштва капиталот е во сопственост на повеќе лица т.н. акционери. Евиденцијата на акционерскиот капитал при основањето на акционерското друштво е иста како и кај ДООЕЛ и ДОО. Таа евиденција ќе ја илустрираме со следниот пример.

А.Д. „ДЕЛТА“ има издадено 1.000 акции со вкупна вредност од 1.600.000 денари, односно една акција е со вредност од 1.600 денари. Сите акции биле продадени, при што 750 акции биле во целост уплатени. Останатите акции (250) во вкупна вредност од 400.000 денари требало да се уплатат во рок од шест месеци, во согласност со договорот меѓу акционерите (основачите). Издавањето и уплатата на акциите во Дневникот на книжење на претпријатието ќе бидат евидентирани на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
28.03.2016	1	Парични средства	1.200.000
		Побарувања по основ на неуплатени акции	400.000
		Акционерски капитал, уплатен		1.200.000
		Запишан, а неуплатен акционерски капитал		400.000
28.09.2016	2	Парични средства	400.000
		Побарувања по основ на неуплатени акции		400.000
28.09.2016	3	Запишан, а неуплатен капитал	400.000
		Акционерски капитал, уплатен		400.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека пред уплатата, капиталот се евидентира на сметката Запишан, а неуплатен капитал. По уплатата, капиталот од сметката Запишан, а неуплатен капитал се пренесува на сметката Акционерски капитал, уплатен. Во моментот на евидентирање на неуплатениот капитал, на спротивната страна евидентираме побарувања за уплатата, а при уплатата побарувањата се затвораат, а се зголемува сметката Парични средства.

Како што постои можност кај ДООЕЛ и ДОО за внесување на основачкиот влог во непаричен облик, кај акционерските друштва постои можност за замена на акциите за материјални средства.

Да претпоставиме дека претпријатието А.Д. „ДЕЛТА“ 500 од акциите со номинална вредност од 1.600 денари по акција ги издало за замена со градежен објект со проценета вредност од 990.000 денари. Во Дневникот на книжење оваа трансакција ќе биде евидентирана на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
28.03.2016	1	Градежни објекти	990.000
		Акционерски капитал, уплатен		900.000
		Премии за емитувани акции		90.000

Акциите се хартии од вредност со номинална вредност која е наведена на самата акција. Но, покрај номиналната вредност, акциите имаат и пазарна вредност, односно вредност по која се тргуваат на пазарот т.е. Берзата. Пазарната вредност може да отстапува од номиналната вредност. Во горенаведениот случај номиналната вредност на акциите е 900.000 денари и тоа е вредноста по која тие се евидентираат во сметководството на претпријатието како Акционерски капитал. Но, од друга страна, градежниот објект што е добиен за емитираните акции има вредност од 990.000 денари и мора да се евидентира во сметководството по таа вредност. Разликата меѓу овие две вредности се книжи на контото Премии за емитувани акции и така сметководствениот став доаѓа во рамнотежа. Премиите по акции претставуваат капитална добивка за компанијата која успела да ги продаде своите акции по цена повисока од нивната номинална вредност.

Важно е да го разберете контото Премии за емитувани акции како капитално конто. Односно капиталот на една компанија е составен од повеќе сметки. Во разгледуваниот случај, вкупниот капитал на акционерското друштво ќе го добиеме како збир меѓу уплатениот акционерскиот капитал и премиите за емитуваните акции. Особено е важно ова да го имате предвид кога го составувате билансот на состојба на претпријатието.

 

Распределба на добивката кај акционерските друштва

Сопствениците на акции имаат право на учество во добивката на акционерското друштво. Делот од добивката што се распределува на акционерите се нарекува дивиденда. Како и основачкиот капитал, дивидендата сметководствено се евидентира и при донесувањето на одлуката за нејзината висина и при нејзината реална исплата на акционерите.

Да го разгледаме ова на конкретен пример.

Компанијата „ДЕЛТА“, чиј капитал се состоеше од 1.000 акции, на крајот на годината остварува позитивен финансиски резултат од работењето. Собранието на акционери, одржано на 15.03.2016 година објавува дека 100.000 денари од остварената добивка ќе им биде исплатена на акционерите како дивиденда. Дивидендата е исплатена на 30.06.2016 година. Евиденцијата на објавената и исплатена дивиденда во Дневникот на книжење ќе изгледа на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
15.03.2016	1	Добивка од тековната година	100.000
		Обврски за дивиденда		100.000
30.06.2016	2	Обврски за дивиденда	100.000
		Парични средства		100.000

Контото Добивка од тековната година, како и основачкиот капитал и премиите по продадени акции е капитално конто. Книговодствената евиденција извршена на неговата лева страна, на страната должи, предизвикува намалување на вредноста на капиталот на акционерското друштво. Капиталот на акционерското друшто при објавувањето на дивидендата реално се намалува, бидејќи е донесена одлука еден дел од добивката од работењето да излезе од компанијата преку негова исплата како дивиденда на поединечните акционерите, кои се всушност надворешни лица.

Делот од добивката од тековната година, кој нема да се подели во текот на годината, на крајот на годината се пренесува на контото Задржана (Акумулирана) добивка, кое е исто така капитално конто.