Данок на додадена вредност (ДДВ)

Лекциите во склопот на оваа тематска единица ќе ви овозможат:

• Да ја разберете суштината на данокот на додадена вредност (ДДВ);

• Да научите да ги евидентирате влезните и излезните фактури со ДДВ;

• Да научите да вршите пресметка на данокот на додадена вредност за поврат или плаќање на крајот на даночниот период.

Данок на додадена вредност (ДДВ) и проширена евиденција на набавките и продажбите

При практичното водење на сметководство во Република Македонија, многу работи се вртат токму околу данокот на додадена вредност. Речиси нема лице коешто не слушнало за овој данок, бидејќи ДДВ-то е данок на потрошувачка, кој го плаќаме при набавка на било кое добро или услуга. При купување на намирници во супермаркет добиваме фискална каса, од која, доколку ја разгледаме, ќе видиме дека за се што сме купиле плаќаме и одредена стапка на данок на додадена вредност. Сметките кои ги добиваме за комуналии (струја, парно, вода) се исто така обременети со данок на додадена вредност. Согласно македонското законодавство со ДДВ се оданочува прометот и увозот на добра и услуги и тоа со две даночни стапки: општа даночна стапка од 18% и повластена даночна стапка од 5%. Данокот на додадена вредност го плаќа крајниот потрошувач.

Суштината на ДДВ-то ќе се обидам да ви ја објаснам со следниот пример:

Кока кола од пола литар може да набавите во некоја продавница по цена од 30 денари. Ако ја погледнете фискалната сметка што сте ја добиле за таа набавка ќе видите дека основната цена на кока-колата е 25 денари, а останатите 5 денари од цената отпаѓаат на ДДВ-то (18% од 25 денари). Трговецот што ви ја продал кока-колата е должен тие 5 денари да ги уплати на државата по основ на данок на додадена вредност (знаеме дека даноците се всушност државни приходи). Но, тие 5 денари всушност сте ги платиле вие како крајни потрошувачи.

Но, трговецот не е производител на кока-колата. Тој набавил кока-кола од Скопска пивара за цена од 24 денари. Како што во вашата фискална сметка беше наведена цена со ДДВ, така и во фактурата која ја добива трговецот од Скопска пивара е наведена цена со ДДВ. Трговецот и плаќа на Скопска Пивара 24 денари за купената кока-кола, од кои 20 денари се приход за Пиварата, а 4 денари отпаѓаат на ДДВ (18% од 20), кои Скопска Пивара е должна да ги уплати на државата.

Значи ланецот на движење на кока-колата започнува од производителот (Скопска Пивара), па продолжува кон трговецот, за да заврши кај крајниот потрошувач.

Веќе кажавме дека ДДВ-то го сноси крајниот потрошувач, но од примерот гледаме дека за истата кока-кола еднаш платил ДДВ трговецот во износ од 4 денари, а еднаш крајниот потрошувач во вредност од 5 денари. Тоа би значело дека државата за таa кока кола би добила два пати данок во вкупна вредност од 9 денари. За да се избегне ова дуплирање на данокот, државата му ги враќа на трговецот 4-те денари што ги платил.

Од аспект на сметководствената евиденција нас не интересира како ова функционира на ниво на едно претпријатие. За да го разбереме ДДВ-то во финансиското работење на едно претпријатие, прво, мора да запомниме дека ДДВ-то се наоѓа во документите за купопрадажба, односно во фактурите. Веќе кажавме дека фактурите се делат на влезни и излезни. Влезни се нарекуваат фактурите за набавка, бидејќи тие влегуваат во нашето сметководство од разни добавувачи. А, излезни се нарекуваат фактурите за проджба, кои излегуваат од нашето сметководство, односно ние ги доставуваме до разни купувачи.

Веќе научивме како сметководствено се евидентираат влезните и излезните фактури, односно како се евидентираат продажбите и набавките. Но, тој начин на евиденцијата кој го научивме е упростен во едукативни цели и не ја вклучува евиденцијата на данокот на додадена вредност кој се содржи во фактурите.

На начинот кој до сега го научивме, набавката и продажбата на кока-колата во Дневникот на книжењето на трговец би била евидентирана на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
	1	Залиха на производи	24
		Обврски кон добавувачите		24
	2	Парични средства	30
		Приходи од продажба		30
	3	Трошоци на продадени производи	24
		Залиха на производи		24

Но, сега кога веќе знаеме дека во влезните и излезните фактури е содржан ДДВ, истото книжење треба да го извршиме на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
	1	Залиха на производи	20
		Побарувања за ДДВ	4
		Обврски кон добавувачите		24
	2	Парични средства	30
		Обврски за ДДВ		5
		Приходи од продажба		25
	3	Трошоци на продадени производи	20
		Залиха на производи		20

Основниот принцип на ДДВ-то во работењето на едно претпријатие е дека претпријатието е должно да го плати данокот на додадена вредност содржан во фактурите за продажба (излезните фактури), а државата му го враќа ДДВ-то од фактурите за набавка. ДДВ-то од излезните фактури ги намалува приходите, а од влезните фактури ги намалува трошоците. Односно, во разгледуваниот случај, трговецот наплати од потрошувачот 30 денари, но сите 30 денари не му се приход, бидејќи 5 денари од нив е должен да и уплати на државата по основ на данок на додадена вредност. Од друга страна, набавката на кока-колата трговецот ја евидентира на залиха по трошокот на набавка, но вредноста на ДДВ-то се исклучува од тој трошок, бидејќи државата ќе му го врати на трговецот износот на данокот вклучен во фактурата за набавка.

Секој ДДВ обврзник врши пресметка на ДДВ за одреден даночен период, кој може да биде една месец, три месеци или една година. Врз основа на ДДВ пресметката претпријатието плаќа данок на додадена вредност кон државата или побарува поврат на ДДВ од државата.

Дали деловниот субјект ќе плаќа ДДВ или ќе бара поврат на ДДВ зависи од состојбите на сметките Побарувања за ДДВ и Обврски за ДДВ. Овие две сметки се пребиваат. Ако има поголеми обврски од побарувања за ДДВ, претпријатието е должно да ја плати разликата, ако има поголеми побарувања од обврски, државата е должна да ја уплати разликата на претпријатието.

Во случајот што го разгледувавме, Побарувањата за ДДВ на трговецот изнесуваат 4 денари, а обврските изнесуваат 5 денари. Разликата меѓу овие две конта изнесува 1 денар во корист на обврските, па трговецот е должен да и уплати 1 денар на државата по основ на ДДВ.

Во продолжение ќе разгледаме три примери на пресметката на ДДВ.

Пример 1: Претријатието кое е месечен ДДВ обврзник, во месец февруари извршило набавки по фактури во кои е искажан ДДВ во вредност од 20.000 денари. Истиот месец ДДВ-то содржано во излезните фактури од продажбите на претпријатието изнесува исто така 20.000 денари. Пресметката на ДДВ-то за месец февруари би требала да изгледа на следниот начин:

1. ДДВ од излезни фактури (Обврски за ДДВ)	20.000	Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го наплатува од купувачите
2. ДДВ од влезни фактури (Побарувања за ДДВ)	20.000	Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го плаќа на добавувачите
3. Разлика (1-2)	0	Претпријатието нема обврска за плаќање на ДДВ кон државата

На крајот на месецот претпријатието врши пребивање на сметките: Обврски за ДДВ и Побарувања за ДДВ, па во Дневникот евидентира:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
29.02.2016	1	Обврски за ДДВ	20.000
		Побарувања за ДДВ		20.000

Пример 2: Претријатието кое е месечен ДДВ обврзник, во месец февруари извршило набавки по фактури во кои е искажан ДДВ во вредност од 20.000 денари. Истиот месец ДДВ-то содржано во излезните фактури од продажбите на претпријатието изнесува 30.000 денари. Пресметката на ДДВ-то за месец февруари би требала да изгледа на следниот начин:

1. ДДВ од излезни фактури (Обврски за ДДВ)	30.000	Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го наплатува од купувачите
2. ДДВ од влезни фактури (Побарувања за ДДВ)	20.000	Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го плаќа на добавувачите
3. Разлика (1-2)	10.000	Претпријатието има обврска за плаќање на ДДВ кон државата

Значи, ова претпријатие на крајот на даночниот период има состојба на сметката Обврски за ДДВ 30.000 денари и состојба на сметката Побарувања за ДДВ 20.000 денари. Разликата меѓу состојбите на овие две сметки, претпријатието ја уплаќа на државата, па во Дневникот на книжење евидентира:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
29.02.2016	1	Обврски за ДДВ	20.000
		Побарувања за ДДВ		20.000
15.03.2016	2	Обврски за ДДВ	10.000
		Парични средства		10.000

Од Дневникот на книжење гледаме дека сметките Обврски за ДДВ и Побарувања за ДДВ се пребиваат на последниот ден од даночниот период, а разликата меѓу овие две сметки се пребива со уплатата на ДДВ од страна на претпријатието.

Пример 3: Претријатието кое е месечен ДДВ обврзник, во месец февруари извршило набавки по фактури во кои е искажан ДДВ во вредност од 30.000 денари. Истиот месец ДДВ-то содржано во излезните фактури од продажбите на претпријатието изнесува исто така 20.000 денари. Пресметката на ДДВ-то за месец февруари би требала да изгледа на следниот начин:

1. ДДВ од излезни фактури (Обврски за ДДВ)	20.000	Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го наплатува од купувачите
2. ДДВ од влезни фактури (Побарувања за ДДВ)	30.000	Ова е износот на ДДВ кој претпријатието го плаќа на добавувачите
3. Разлика (1-2)	-10.000	Претпријатието бара поврат на ДДВ од страна на државата

Значи, ова претпријатие на крајот на даночниот период има состојба на сметката Обврски за ДДВ 20.000 денари и состојба на сметката Побарувања за ДДВ 30.000 денари. Бидејќи побарувањата се поголеми од обврските, претпријатието бара поврат на ДДВ од страна на државата во износ на разликата меѓу состојбите на гореспоменатите сметки. Пребивањето на побарувањата и обврските за ДДВ на крајот на даночниот период и повратот на данокот на додадена вредност од државата во Дневникот на книжење на претпријатието ќе биде евидентирано на следниот начин:

Датум	Реден бр.	Назив на конто	+	–
29.02.2016	1	Обврски за ДДВ	20.000
		Побарувања за ДДВ		20.000
15.03.2016	2	Парични средства	10.000
		Побарувања за ДДВ		10.000

Поѓајќи од тоа дека повратот на ДДВ се јавува кога данокот содржан во фактурите за набавка е поголем од данокот содржан во фактурите за продажба, појавата на поврат на ДДВ може да укажува на неекономичност во работењето на претпријатието, бидејќи во услови на примена на единствена даночна стапка остварувањето на поврат на ДДВ значи дека повеќе сме потрошиле за набавка отколку што сме добиле од продажбата. Но, во праксата се среќаваат претпријатија кои остваруваат поврат на ДДВ на редовна основа, а тоа не се должи на неекономичноста на нивното работење, туку на различната стапка на оданочување на добрата кои ги набавуваат и добрата кои ги продаваат. Редовен поврат на ДДВ имаат претпријатија кои набавуваат добра по општа даночна стапка од 18%, а продаваат добра по повластена даночна стапка од 5%.

Тука морам да напоменам дека ДДВ-то од одредени влезни фактури не се признава, односно деловните субјекти немаат право да го намалуваат трошокот на таа набавка за износот на ДДВ-то и при книговодственото евидентирање на набавката не вршат евиденција на сметката Побарувања за ДДВ. Тоа се пред се фактури за набавка на производи и услуги кои не се поврзани со редовната дејност на претпријатието. Но, во тоа на овие часови нема да навлегуваме. Важно е да ја разберете суштината и принципот на сметководствената евиденција на ДДВ-то.