Влијанието на методите за вреднување на залихите врз финансиските извештаи

Во склопот на лекциите по финансиско сметководство веќе зборувавме за основните методи на вреднување на залихите: ФИ-ФО, ЛИ-ФО и пондериран просек. Изборот на соодветниот метод влијае врз трошоците на продадени производи при книговодствената евиденција на продажбата (потсетете се на евиденцијата на излезните фактури). Трговските претпријатија често набавуваат исти производи по различни набавни цени, и на залиха располагаат со повеќе парчиња набавени во различни периоди по различни трошоци.

Различните методи за вреднување на залихите признаваат различни трошоци при книжењето на продажбата, и тоа:
• ФИФО – прва влезна, – прва излезна – трошоците од најрано набавените единици се доделуваат како трошоци на продадени производи;
• ЛИФО – последна влезна, прва излезна – трошоците од последните набавки се доделуваат како трошоци на продадени производи;
• Пондериран просек– трошоците по единица производ се пресметуваат преку делење на вкупната набавна вредност на сите единици кои се расположливи за продажба со бројот на единиците кои се расположливи за продажба.

Бидејќи различните методи признаваат различни трошоци на продадените производи, а трошоците на продадени производи се основна ставка во билансот на успех која учествува во пресметката на бруто добивката, изборот на методот за вреднување на залихите ќе влијае врз финансискиот резултат на работењето на претпријатието. Но, тоа е само резултат на првиот книговодствен став при книжење на продажбата, со кој се евидентираат трошоците. Вториот став предизвикуваше намалување на залихата, а залихата влегува во склопот на средствата во билансот на состојба, па изборот на методот за вреднување на залихите влијае и врз вредноста на средствата, односно врз висината на активата на компанијата.

Доколку цените се стабилни, различните методи за вреднување на залихите нема да имаат значајно влијание врз финансиските извештаи, но во услови на променливи пазарни цени, особено во период на инфлација, изборот на методот за валуација на залихите има значајно влијание и преку него претпријатијата може да остварат некои специфични цели на финансискиот менаџмент.

Сега ќе се обидам да ви го објаснам сето ова со еден едноставен пример. Но, за подобро разбирање неопходно е да се потсетите на двата основни книговодствени става за евиденција на продажбата.

Примерот е следниот: Петар купил лименки од пивото “Скопско” со намера да ги продава на саем. Тој набавил една лименка во понеделник за 30 денари, втора во вторник за 40 денари и трета лименка во среда за 56 денари. Потоа во четврток, тој продал две лименки по 90 денари парче.

Врз основа на овој пример ќе направиме биланси на успех на бизнисот на Петар, со примена на различните методи за вреднување на залихите за да го видиме ефектот врз финансискиот резултат на работењето. Билансот на успех ќе го надополниме и со вредноста на залихите после продажбата, за да го видиме ефектот врз билансот на состојба. Во случајот што го разгледуваме, пазарните набавни цени се растечки.

Согласно ФИ-ФО методот, Петар прво ги продава лименките кои се први набавени, односно лименките набавена во понеделник и вторник (30+40 денари). На залиха му останува лименката набавена во среда од 56 денари. Со тоа, во услови на растечки набавни цени, прикажува повисока бруто-добивка во билансот на успех, и повисока вредност на залихите во билансот на состојба. Оваа презентација влијае позитивно на сликата за претпријатието пред потенцијалните инвеститори, бидејќи книговодствената вредност на средствата на компанијата е повисока. Негативност е тоа што од повисоката добивка произлегува и повисок данок на добивка како обврска за претпријатието, која во услови на растечка инфлација може да биде значаен трошок.

Согласно ЛИ-ФО методот, Петар прво ги продава лименките кои се последни набавени, односно лименките набавена во среда и вторник (56+40 денари). На залиха му останува лименката набавена во понеделник од 30 денари. Со тоа, во услови на растечки набавни цени, прикажува пониска бруто-добивка во билансот на успех, и пониска вредност на залихите во билансот на состојба. Со овој начин на вреднување на залихите позитивно за претпријатието е пресметката на понизок данок на добивка, што во услови на растечка инфлација претставува значајна заштеда. Негативност е лошата слика за претпријатието пред потенцијалните инвеститори (пониска добивка и пониска вредност на залихите).

Согласно методот на пондериран просек, Петар вкупната набавна вредност на сите единици (30+40+56) ја дели со бројот на единици (3) и добива просечна вредност (42), која ја применува како трошок за продадениот производ. Методот на пондериран просек произведува бруто-добивка, која се наоѓа меѓу добивката остварена според ФИФО и добивката остварена според ЛИФО.

Инфлацијата е чест феномен во пазарните стопанства и во услови на инфлација, односно во услови на растечки пазарни цени, изборот на методот за вреднување на залихите може има значајни ефекти врз финансиските извештаи на претпријатието. Изборот на ФИ-ФО или ЛИ-ФО метод има своевидни предности и лоши страни, но во услови на инфлација ЛИ-ФО методот се смета за поповолен, поради прикажувањето на понизок данок на добивка, што во услови на растечки пазарни цени, претставува значајна заштеда во работењето.
Во услови на дефлација, на опаѓачки пазарни цени, ситуацијата е обратна, односно ФИ-ФО е методот кој ќе прикаже пониска добивка и пониска вредност на залихите.